عشین :

در حدود 30 کیلومتری شمال غرب شهر انارک واقع در استان سمنان در 29/53 شمالی و 30/33 شرقی روستای عشین قرار دارد. راه دسترسی به این روستا راه انارک به خور و بیابانک است. روستا روی تپه ای با ارتفاع حدود 30 متر واقع  شده و نمای عمومی آن گنبد های گلی است که در امتداد شیب تپه در خط آسمان دیده می شود . یک قطعه سنگی در بالاترین قسمت روستا قرار دارد. روستا چنان با طبیعت هماهنگ است که انگار از تپه روییده است. با دیدن آن نخستین سوالی که به ذهن می رسد این است که چرا در مکانی تا این اندازه خشک سکونت گاهی شکل گرفته است.اما 3 چشمه ی بسیار کوچک و راهی کاروانرو که تا گذشته نه چندان دور ارتباط یزد اردکان و انارک را از طریق عشین و کاروانسرای چشمه آب سفید و قصر بهرام و جاده سنگ فرش به گرمسار و فیروز کوه و ساری برقرار می ساخته عوامل شکل گیری روستا بوده اند.در نزدیکی ان هم معدن مسی وجود داشته که کاروان ها مس ان را به شهر ها حمل می کرده اند و روستاییان نیز با ان ها وسایل مسی می ساخته اند و به کاروانیان می فروختند.

سه چشمه ی کوچک با سه استخر که آب روستا و سه قطعه زمین را که بزرگترین آن ها حدود 2 هکتار است تامین می کنند در شمال روستا قرار دارند و آب مورد نیاز کاروانیان را هم تامین می کرده اند. در زیر هر چشمه استخری قرار دارد تا آب شیرین و گرانبهای چشمه ها را در آن ذخیره شود. این استخر ها پر از ماهی قرمز اند. مختصر آب و آبادانی باقیمانده موجب شده است عده ای از بازماندگان عشین که در انارک زندگی می کنند در مواقعی از سال که هوای منطقه مناسب است به این روستا سری بزنند.

اما عشین روی تپه ای مشرف به دشت وسیعی همچنان ظاهر قدیمی خود را حفظ کرده است و با تصویری  که آلفونس گابریل در 70 سال پیش تهیه کرده تفاوت چندانی ندارد. بافت روستا را توپوگرافی تپه شکل داده است و مسیر رفت و برگشت کاروانیان که کاروانسرا قلعه بر سر راه ان قرار دارد شریان اصلی بافت روستا است.

حمام با فاصله ی چند ده متری در پایین تپه در کنار استخر ی کوچک که آب آن سوار بر حمام است قرار گرفته است و از هر کوچه ای از روستا چشم انداز وسیعی از کویر خاموش و بی انتها دیده می شود. ار برج های قلعه می توان تا کیلومتر ها دور تر راه ورودی را زیر نظر گرفت و اگر کسی با ریگ جن آشنا باشد اولین تپه های ریگ در کنار کوه بزرگی قابل روئیت است.

در این روستا سه عنصر اصلی معماری عبارتند از :

قلعه کاروانسرا :

این نام را به دلیل معماری عجیب این بنا می توان به آن اطلاق کرد،چون شاید نظیر آن را چه به لحاظ فرم و الگو و چه به لحاظ عملکرد در جای دیگری نمی توان سراغ کرد. یک دایره به قطر 16 متر با وتری به طول هشت متر بریده شده و در دو سوی این وتر دو دایره به قطر سه متر قرار گرفته اند.ورودی اصلی با ارتفاعی کمتر از دو متر از میان سر دری کوتاه که قوس آجری آن در میان سنگ های لاشه تضادی از نظم در بی نظمی را شکل داده است ، می گذرد و به دالانی باریک با سقفی از طاق آهنگ می رسدکه امروزه چیز زیادی از آن باقی نمانده است.در دو طرف این این راهرو دو اتاق وجود دارد. دیوار ها و سقف آن چنان در هم آمیخته اند که تشخیص آن ها از هم دشوار است.در گوشه ی هر اتاق ورودی کوچکی به اتاقک داخل برج نگهبانی وجود دارد. دیوار ها با سنگ شکسته ساخته شده است و با کاهگل اندود شده اند ، سقف ها از خشت خام اند و به شیوه ی چهار پرگار پوشش داده شده اند با این شیوه طاق زنی می توان هر پلان نا معینی را پوشش داد. اتاق ها بخاری دیواری داشته اند و پنجره ندارند این می توان نشان دهنده ی استفاده شبانه از فضا باشد.روی هر اتاق اتاق دیگری قرار دارد که آسیب بسیار دیده و راه دسترسی به آن مشخص نیست باقیمانده فضا حیاط بزرگی است که به سه قسمت تقسیم شده است همه چیز نشان می دهد این بنا کاروانسرایی بوده که با شکل و شمایل قلعه ساخته شده است. نباید از نظر دور داشت که بیشتر کاروانسرا ها کمابیش امکانات دفاعی نیز داشته اند.

خانه های روستایی

خانه ها اغلب یک اتاق دارند و از ترکیب خشت و سنگ ساخته شده اند گنبد های بسیار بلند به شیوه چهارپرگار سقف این اتاق ها را تشکیل می دهد.خانه ها اغلب پنجره ندارد و نور مورد نیاز را از سقف و سوراخ های ریزی در دیوار ها می گیرد در پشت برخی از خانه ها نیز حیاط هایی با دیوار خستی وجود دارد همچنین در همه ی اتاق ها بخاری هیزمی وجود دارد که حاکی از اقلیم بسیار سرد این منطقه کویری در زمستان است در تابستان هم این اتاق های کور و بسته با سقف های گنبدی بلند کارایی بسیار زیادی داشته اند و ساکنان را از باد های کویری سیاه باد و سرخ باد در امان نگاه می داشته اند.تعداد زیادی طاقچه در دیوار ها نمای عمومی داخل این خانه هاست.

حمام:

در فاصله چند ده متری روستا در نزدیکی استخری کم عمق که مملو از ماهی قرمز است و آب خود را از چشمه ی کوچکی تامین می کند حمامی وجود دارد که ابعاد آن و کامل بودن الگوهای فضایی آن بیش از نیاز روستاست و حکایت از رفع نیاز مسافران و کاروانیانی می کند که پس از این روستا برای رسیدن به اولین شهر بیش از 5 منزل راه پیش رو داشته اند.

( یک منزل حدود 40 کیلومتر است و راهی است که یک کاروان در مدت یک روز قادر به پیمودن آن بوده است.)

حمام همه ی فضا های کلاسیک شامل هشتی ورودی ،سربینه ، میاندر،گرمخانه،شاه نشین،خزینه و تون را داراست و جالب اینکه بر خلاف خانه های روستایی تزئینات آهکی دارد.

ارزشهای عشین

عشین یک نمونه ی معماری روستایی دست نخورده و در آخرین حد و مرزهای اسکان زندگی انسانی در حاشیه کویر است و بازدیدکننده با قدم زدن در کوچه های خود را در گذشته های تاریخی دور احساس می کند .همچنین نشانه ی تلاش بی نظیر انسانهایی است که با منابع آبی بسیار محدود فضای زیستگاهی بوجود آورده اند که نقشی با اهمیت در بقای راه به عنوان شریان تمدن داشته است.از سوی دیگر این سکونت گاه می تواند محل استقرار مناسبی برای آشنایی با اقلیم متنوع کوهستانی ،بیابانی و کویری منطقه باشد و مهم تر از همه نوع خاصی از کویر به نام ریگ در نزدیکی آن است که بیشتر مردم به نام ماسه روان می شناسند. این مشهورترین ریگ ایران یعنی ریگ جن چه به لحاظ فرم و چشم انداز و چه به لحاظ پوشش گیاهی و پوشش جانوری بی نظیر است. در برنامه بازدید از عشین و طبیعت اطراف آن می توان به ابعاد جدیدی از زیبایی های طبیعی دست یافت و یکی از زیباترین و بی نظیرترین روابطی را که انسان با طبیعت بوجود آورده و بعد ها طبیعت آن را غنی تر کرده از نزدیک دید و تجربه کرد.