مبانی هنرهای تجسمی

اموزشکده فنی حرفه ای جیرفت

مهدی اذر خوش مدیر گروه ساختمان

فصل دوم رنگ

هدف های آموزشی فصل
پس از مطالعه و یادگیری مطالب این فصل باید بتوانید :
1 ماهیت فیزیک نور و ماده رنگی را توضیح دهید .
2 تأثیر رنگ در زندگی انسان و نقش آن را در ارتباط بصری بیان کنید .
3 مشخصات رنگ گواش را با آبرنگ مقایسه کنید .
4 روش رنگ آمیزی با گواش ر ا توضیح دهید و با این ماده ، نمونه های
ساده ای از کار عملی را انجام دهید .

2 1 ماهیت رنگ :
آنچه که ما از طریق چشم ، از رنگ اشیا در می یابیم ، در حقیقت نوری است که از سطح آنها
منعکس شده است . نورخورشید یا نورسفید ، ترکیبی از نورهای رنگین است که متشکل از هفت
رنگ قرمز ، نارنجی ، زرد ، سبز ، آبی ، نیلی و بنفش می باشد . این مجموعه را طیف نور می نامند .
طیف نور را می توانیم از طریق تجزیه نور خورشید به وسیله منشور مشاهده کنیم . طیف نور به طور
طبیعی از تجزیه نور خورشید به وسیله قطرات باران به صورت رنگین کمان یا قوس قزح قابل ر ؤیت
است .
رنگ ها طول موج معینی دارند که به وسیله واحد خاصی به نام میلی میک رون اندازه گیری می شود .
هر میلی میکرون معادل یک میلیونیم میلی متر است . جدول زیر طول موج هریک از رنگ های طیف
نور را نشان می دهد . در طبیعت بی نهایت طول موج وجود دارد ، اما فقط از 400 تا 800 میلی
میکرون آن قابل رؤیت هستند.
رنگ طول موج فرکانس(سیکل در ثانیه)
400 تا 470 میلی میکرون قرمز 650 تا 800
470 تا 520 میلی میکرون نارنجی 590 تا 640
520 تا 590 میلی میکرون زرد 550 تا 580
590 تا 650 میلی میکرون سبز 490 تا 530
650 تا 700 میلی میکرون آبی 460 تا 480
700 تا 760 میلی میکرون نیلی 440 تا 450
760 تا 800 میلی میکرون بنفش 430 تا 490

زمانی که نور سفید به جسمی رنگین می تابد ، جسم مزبور قسمتی از آن را جذب می نماید و بقیه
نور را منعکس می کند . اجسام متناسب با رنگ خود ، نور همرنگ خویش را منعکس می نمایند .
برای مثال یک جسم قرمزرنگ ، نور قرمز را منعکس می نماید و سایر نورها را به خود جذب
می کند . هرگاه جسمی تمام طول موج ها را جذب نماید ، به رنگ سیاه دیده می شود و اگر همه
آنها را منعکس نماید ، سفید به نظ رخواهد رسید . به این ترتیب از دیدگاه نظری ، ترکیبی ازتمام
رنگدانه ها که تمام رنگ های طیف خورشید را به خود جذب کند باید سیاه باشد . اما درعمل
می بینیم که چنین ترکی بی فقط یک خاکستری تیره خواهد شد . به عبارت دیگر از تجزیه رنگ سیاه
هرگز نمی توانیم رنگ های دیگر را به دست آوریم . همچنین باید در نظر داشته باش یم که ترکیب
نورهای رنگین با یکدیگ ر ، همان نتیجه ای را که از ترکیب رنگدانه ها حاصل می شود ، به دست
نمی دهد . مثلاً اگر نورهای بنفش و سبز و قرمز را با هم ترکیب کنیم ، نور سفید به دس ت می آید .
درحالی که با ترکیب رنگدانه های این سه رنگ ، سفید حاصل نمی شود . بنابراین منظور از رنگ
یک جسم یا ماده رنگی ، در واقع خاصیت جذب و انعکاس طول موج های معینی از نور است .
گذشته از آنچه که در مورد ماهیت رنگ به صورت علمی بیان گردید ، رنگ ها درنظر انسان
صبغه ای (یا پیشینه ای ) سمبولیک و نمادین دارند . هر رنگ مفهومی ویژه دارد که در درک و فهم
پیام ها و ارتباطات بصری م ؤثر اس ت . برای نمونه در ایران باستان ، سیاه رنگ تاریکی و دنیای
اهریمن بود . این رنگ ناخودآگاه شب ر ا تداعی می کرد که تاریکی آن احساساتی مانند وحشت ،
رعب و اضطراب را به همراه داشت . حال آنکه سفید رنگ روز و روشنایی بود ، رنگی که مفاهیمی
مانند پاکی ، صفا ، خلوص و قد است را در نظر مردم تداعی می کرد . سرخی در سیمای اشخاص

معمولاً نشانه سلامت و صحت و زردی نشانه بیماری و رنجوری و سفیدی و رنگ پریدگی نشانه
ترس و ضعف تلقی می شد. واژه رنگ علاوه بر مفهوم حاضر و مصطلح خود ، بر معانی دیگری
نظیر مکر و حیله ، خوشحالی ، نفع و فایده و ... دلالت داشته است و همچنین در امثال و حکم و
اصطلاحات مرکب فارسی رایج به صورت مجازی به کار می رود .
رنگ ها به صورت خالص و یا ترکیبی ، تأثیرات متفاوتی را بر روح و روان آدمی باقی می گذارند ،
به طوری که رنگ در روانکاوی اشخاص ، به ویژه کودکان ، در حکم یکی از عوامل اساسی تلقی می
شود . رنگ ها سرشار از نیروهای بس خارق العاده هستند و در برقراری ارتباط بین هنرمند و
مخاطب نقش اساسی ایفا می نمایند .
2 2 رنگ در زندگی :
هر شی ء که در طبیعت مشاهده می کنیم ، ابتدا رنگ و سپس شکل آن ( که ازطریق چشم به مغز
انتقال یافته است ) قابل درک می باشد . درعین حال ، رنگ علامت مشخصه هر جسم در طبیعت
است . یک گل سرخ به لحاظ رنگی که دارد ، از دور دست جلب توجه می کند و نظر بیننده را جلب
می نماید . میزان اهمیت رنگ در زندگی انسان ، اگر بیش از شکل و فرم نباشد ، کمتر از آن نخواهد
بود . جهانی که ما ناظر آن هستیم ، پوشیده از رنگ است و تصور جهان بدون رنگ برای همه افراد
غیرممکن خواهد بود .
هرگونه تحریکات رنگی که توسط چشم ما دریافت می شود ، علاوه بر واکنش های احساسی و
روانی ، واکنش های فیزیکی را نیز در بردارد . ما دانسته یا ندانسته به رنگ های مو جود در طبیعت یا
رنگ های ساخته دست بشر در محیط اطرافمان واکنش نشان می دهیم . از لحاظ احساسی و روانی ،

انسان ها در برابر اثرات رنگ ها واکنش های متفاوتی ابراز می دارند که بخشی از دلایل این
واکنش ها مربوط به خاطرات انسان است . از گذشته های دور انسان سعی نمو ده است تا به اسرار و
رموز رنگ ها پی ببرد و آن ها را در زندگی به کار گیرد . همان طور که قبلا اشاره شد ، رنگ در
ایجاد ارتباطات نقش به سزا و تعیین کننده ای دارد .
آگاهی از اثرات فیزیکی و روانی رنگ ها ، تحولات بسیاری در کاربرد رنگ در زندگی روزمره انسان
پدید آورده است که پوشیدن لباس سفید رنگ در تابستان و استفاده از رنگ سفید برای مخزن بنزین ،
از جمله کاربردهای رنگ در زندگی انسان هستند . انسان به هوای صاف و آفتابی و شادابی رنگ ها
تمایل بیشتری دارد و از هوای ابری و تیره و تار احساس خستگی و افسردگی می کند . بنابرا ین
توجه به رنگ ها و به کارگیری اصولی آن ها در زندگی ، در فراهم آوردن زمینه های مناسب کار و
فعالیت و باروری فکر و اندیشه و شادابی و نشاط روح و روان آدمی بسیار مؤثر خواهد بود .
دیدن رنگ ها همواره با طبیعت اجسام ، چگونگی و میزان تابش نور و وضعیت عضو بینایی ب یننده
رابطه دارد . از آنجا که عملکرد چشم و مغز انسان تحت تأثیر عوامل متعدد داخلی و خارجی قرار
دارد ، لذا واکنش های ما نسبت به رنگ ها ، نسبی ، موقتی و کاذب است . هیچ رنگی به صورت
مطلق وجود ندارد ، بلکه هر رنگی از رنگ های پیرامون خود م تأثر می شود . برای مثال رنگ قرمز
روی یک زمینه سبز به مراتب تیره تر به نظر می رسد و رنگ سفید روی زمینه سیاه کاملا سفید به
نظر خواهد رسید .
رنگ ها براساس موقعیت و شرایط موجود می توانند منقبض یا منبسط گردند ، دور یا نزدیک شوند ،
سبک یا سنگین باشند و ایستا یا ناپایدار به نظر آیند .

2 3 وسایل و روش رنگ گذاری با گواش :
گواش واژه ای فرانسوی به معنی شستشو است . رنگ گواش از جمله رنگ هایی است که حلال آن
آب می باشد . رنگی است غلیظ با رنگدانه های صم غدار . ماده غلظت دهنده این رنگ گل رس یا
سولفات باریم طبیعی است که رنگ را مات و یکنواخت می کند .
تفاوت عمده گواش با آبرنگ در این است که آ برنگ رنگی شفاف با میزان پوشش بسیار کم می باشد
که با افزایش میزان آب در آن ، درجات مختلف تاریکی و روشنایی یک رنگ را می توان به دست
آورد . رنگ گواش قابلیت پوشاندن سطوح را دارد و درجات مختلف تاریکی و روشنایی هر ر نگ به
کمک رنگ سفید امکان پذیر است . میزان غلظت رنگ گواش هنگام رنگ آمیزی اهمیت دارد . غلیظ
بودن بیش از اندازه رنگ ، موجب خرد شدن و ریزش سطوح رنگی می شود . همچنین رقیق بودن
بیش از اندازه آن سبب ایجاد لکه و بریدگی ها در سطح کار خواهد شد .
قلم مو یکی از متداو لترین ابزار برای ان تقال رنگ است . برای رنگ آمیزی با گواش بهتر است که از
قلم مو های نرم و صاف استفاده شود . قلم موهای آبرنگ و گواش برحسب نوع استفاده و اندازه به
درجات مختلفی از 1 تا 12 تقسیم بندی می شوند . برای پوشاندن سطوح بزرگتر از قلم موهای نمره
6 تا 8 و برای سطوح کوچکتر و خطوط مرزی اشکال از قلم موهای نمره 3 و 2 و 1 استفاده
0) برای قلمگیری و ظرافت کاری نقوش می گردد . همچنین قلم موهای نمره صفر ( 0) یا دو صفر ( 0
به کار می روند .

علاوه بر قلم مو ، نوع و کیفیت کاغذ مصرفی نیز اهمیت ویژه ای برخوردار است . ب رای نقاشی با
رنگ گواش معمولا از کاغذهای مختلفی استفاده می شود که کاغذ فیلی یا مقواهای فاقد لایه براق
این منظور مناسب هستند .
برای رنگ آمیزی سطو ح ، میزان غلظت رنگ را با ا فزودن آب تنظیم نمایید ، سپس رنگ را به وسیله
قلم مو به سطح مورد نظر انتقال دهید . سعی ک نید قلم مو را به آرام ی و در یک جهت حرکت دهید .
برای یک دست شدن رنگ به قلم مو کمترین فشار را وارد می سازید ، به طوری که ر نگ حد فاصل
سطح کاغذ و نوک قلم مو باشد و با حرکت قلم مو ، سطح مورد نظر با رنگ پوشانده شود . 

به نام خدا

مبانی هنرهای تجسمی

اموزشکده فنی حرفه ای جیرفت

مهدی اذر خوش مدیر گروه ساختمان

فصل اول ارتباط بصری
هدف های آموزشی فصل :
پس از مطالعه و یادگیری مطالب این فصل باید بتوانید :
1 اهمیت زبان بصری در برقراری ارتباط با دیگران را در مقایسه با زبان کلامی
توضیح دهید.
2 سواد بصری را تعریف کنید و روش کسب آن را بیان کنید .
3 اهمیت دیدن دقیق را در توسعه سواد بصری بیان کنید .
7
به طور کلی با در نظرگرفتن اهداف آموزشی ، سطح آموزش و نیاز فراگیر در این مجموعه ، تلاش بر
آن بوده است تا مباحث در حد لازم گسترش یابند و لذا از توضیحات تخصصی و احیانا بازنمودن
بیش از اندازه برخی مباحث پرهیز شده است .
هدف های آموزشی نهایی این کتاب ، یعنی رفتارهایی که باید قادر باشید پس از مطالعه و یادگیری
مفاهیم و مهارت های ارائه شده آنها را انجام دهید ، عبارتند از :
1. توانایی درک و تولید پیام های بصری ساده
2. بهره گیری از مهارت های کسب شده در برقراری ارتباط بصری بهتر با کودکان و کمک به
گسترش سواد بصری در آنها
برای دستیابی به این هدف های آموزشی نهایی ، لازم است که با مطالعه دقیق فصل های کتاب ، و
انجام تمرین ها و فعالیت های توصیه شده به هدف های آموزشی آن فصل ها نایل شوید .
1 1 زبان کلامی وزبان بصری
تجسم کردن به معنی تو انایی شکل دادن به تصاویر ذهنی است . شاید دیده باشید که قبل از آنکه
کاری را آغاز نماییم ، مراحل مختلف آن را از ذهن خود می گذرانیم و راه های مختلف دس تیابی به
آن را بررسی می کنیم و آ نگاه تصمیم می گیریم . این تصورات آن گونه است که حتی می توانیم
آنچه را که قبلا هرگز به چشم خود ندیده ایم ، در ذهن مجسم کنیم . توانایی و قدرت تصور کردن و
پیش تصور نمودن در ا نسان ، به طور مرموزی با جهش خلا قه پیوسته است . این توانایی به انسان
اجازه می دهد که به راحتی میان هزاران تصویر ذهنی و تخیلی خود پرسه بزند و با هوشیاری هرچه
تمامتر راه حل ها را بیابد و تصمیم بگیرد .
زبا ن با تصاویر آغاز شد و از طریق تبدیل خط تصویری به واحدهای آوایی 1 و سپس به حروف
الفبا متحول گردید . بدون تردید هر مرحله از این سیر تکاملی ، قدمی در جهت ارتباطاتی فعال تر و
کارآمدتر بود . البته نشانه هایی وجود دارند که حاکی از بازگشت این روند برای داشتن کارایی بیشتر
به مبدأ خود یعنی تصویر هستند.
شاید این س ؤال مطرح باشد که سواد و مفهوم آن در قبال زبان چیست و از مقایسه سواد کلامی و
سواد بصری می توانیم به چه نتایجی برای آموزش بصری دست پیداکنیم .
همان طور که می دانید ز بان در امر تعلیم و تربیت انسان ها جایگاه ممتازی دارد . در حال حاضر از
زبان به عنوان وسیله ای برای ذخیره و انتقال اطلاعات ، مبادله افکار و عقاید و همچنین روشی
ذهنی برای اندیشیدن استفاده می شود . زبان گفتاری از نظر زیست شناسی غریزی است ، در حالی
phonetic ( 1 . فونتیک (صدادار ، مصوت
که سواد کلام ی یا خواندن و نوشتن طی مراحل مختلف آموزشی انتقال می یابد . به این ترتیب که در
وهله اول ما مجموعه ای از نمادها را فرا می گیریم که از اشکال تجریدی تشکیل شده اند و معرف
صداها هستند . ما این نمادها را که همان حروف الفبا هستند ، جداگانه فرا می گیریم و سپس با
ترکیب این حروف یا صداها ، به لغتی با مفهوم و معنی خاص دست می یابیم . هریک از لغات ،
نماینده و جانشین اشیا ، مفاهیم و اعمال هستند . آخرین قدم برای فراگیری سواد ، شامل یادگیری
ترکیب متداول لغات برای جمله سازی است ، جمله ای هدفمند که درصدد انتقال پیامی است .
این مراحل ، اصول مقدماتی و غیر قابل تقلیل برای آموزش سواد کلامی هستند . انسان هنگامی که
بتواند بخواند و بنویسد ، این امکان را به دست می آورد که مقصود خود ر ا بیان کند و از اطلاعات
مکتوب بهره مند شود . سؤال اینجاست که اگر انسان توانسته است براساس اصول و قواعد سازمان
یافته به زبان کلامی و نوشتاری مسلط گردد ، آیا در زمینه ارتباط بصری نیز به طور جدی مقید به
نظام خاصی بوده و در این راه موفق شده است ؟
زبان بصری به دلیل آنکه نظامی منسجم ندارد و کمتر خود را در قید و بند چارچوبی مشخص قرار
داده است ، زبانی پیچیده و غیر قابل قیاس با زبان کلامی است . البته زبان بصری در مقایسه با
زبان های دیگر ، عمومی تر و همگانی تر و قابل فهم برای همه ا نسان ها است ، لذا به دلیل همین
پیچیدگی ، نباید از تلاش برای غلبه بر آن باز بمانیم .1 2 سواد بصری :
دیدن ، یک عمل نظری و غریزی است و ساختن و درک پیام های بصری نیز تا اندازه ای اعمالی
غریزی هستند ، به طوری که بخش عظیمی از ارتباطات بصر ی بر عهده الهام و اتفاق گذارده شده
10
است . تا زمانی که هیچ تلاشی برای تجزیه و تحلیل یا تعریف ساختار شیوه بصری نشده است ،
نمی توان به یک روش عملی و قابل استف اده در ارتباطات بصری دست یافت . از طرفی روش های
آموزشی در این خصوص نیز حرکتی کند دارند .
شکل و فرم آنچه که در اطراف خود مشاهده می کنیم ، از عناصری بصری مانند نقطه ، خط ، سطح و
حجم تشکیل شده اند . درس مبانی هنرهای تجسمی در واقع بیانگر الفبا و دستورالعملی ب رای به
کارگیری صحیح این عناصر است ؛ بح ثی برای تیزبین کردن دید انسان در مش اهداتش و در پیامی که
دریافت می کند . به بیان دیگر ، مبانی هنرهای تجسمی (اصول ارتباطات بصری ) دستیابی به مبنایی
برای افزایش میزان تأثیرگذاری پیام تصویری در مخاطب ، براساس هدفی مشخص است . همان طور
که اشاره شد ، ا ین اصول مربوط به زبانی همگانی ، بین المللی و قابل فهم برای همه انسانها است .
مبانی هنرهای تجسمی همانند ادبیات دارای قو اعد ترکیبی مخصوص به خود است ، و لیکن
پیچیده تر . این اصول و قواعد کمک می نما یند تا ترکیبی صحیح به دست آید . نحوه به کارگیری
عناصر بصری و حا لات مختلف قرارگیری آنها در کادر و تلفیق و ترکیبشان با یکدیگر ، ت أثیرات
متفاوتی بر انسان می گذارد ، در نتیجه به هر میزان که سواد بصری انسان تقویت شده باشد ، درک و
انتقال پیام های تصویری با سهولت بیشتری انجام خواهد گرفت .
در عص ر حاضر که زمان انفجار اطلاعات است و همه روزه انسان در معرض بمباران اطلاعات و پیام
های بسیاری از سوی رسانه هایی مانند روزنامه ، مجله ، تلویزیون ، سینما ، ویدئو ، کامپیوتر ،
ماهواره و ... قرار دارد ، لزوم پی بردن به اصول ارتباطات بصری بیش از پیش احساس می شود .
11
1 3 قدرت بصری و حساسیت :
دیدن ، معنای مختلفی مانند تماشاکردن ، مشاهده کردن ، دریافتن ، کشف کردن ، تشخیص دادن ،
تصور کردن ، آزمودن ، خواندن ، نگاه کرد ن و ... را داراست ، که هریک از آنها خود برمفاهیمی
دیگر دلالت دارند .
اولین تجربه یک کودک ، کسب آگاه ی به وسیله حس لامسه است . البته کودک تنها از راه لمس
کردن اشیا ، درک خود را از محیط اطرافش بالا نمی برد ؛ بلکه از حس بویایی و چشایی نیز استفاده
می کند . به تدریج حس بینایی و درک تصویر نیز به کمک حواس او می آید و چیزی نمی گذرد که
این حس از بیشترین اه میت برخ وردار می شود . درنتیجه پس از اولین برخ ورد خود با جهان ، به
چشم و نحوه دیدن خود وابستگی شدیدی پیدا می شود.
هرچند همه ما آسان و طبیعی می بینیم ، ولی فرهنگ خاص مربوط به دید ن هنوز پدید نیامده است .
عمل دیدن سریع انجام می شود و همه چیز را به صورتی جامع از نظر می گذراند . حس بینایی
هنگام فعالیت به انرژی ناچیزی احتیاج دارد و تقریبا با سرعت نور عمل می کند و در همان حال به
ذهنمان اجازه دریافت و ضبط بی نهایت خبر را در زمانی بس کوتاه می دهد . بنا به تعریفی ،
«. توانایی تشخیص و فهم بصری پدیده های موجود در محیط » : حس بینایی عبارتست از
انسان حس بینایی را به همان شکل که به او عطا شده ، پذیرفته است و معمولا هیچ تلاشی ب رای
تیزبین کردن آن انجام نمی دهد . همه نگاه می کنند ، ولی همه نمی بینند و مهم آنکه همه مثل هم
نمی بینند . برای خوب دیدن ، باید چشم را تربیت نمود . باید با چشم اندیشمند به موجودات نگاه
کرد و چشم را به چگونه دیدن و کشف اجزای پدیده های موجود در طبیعت عادت داد .
12
ساختمان حقیقی اجسام را نمی توان با یک نگاه گذرا تشخیص داد . برگ درخت را همه دیده اید و
شکل ظاهری آن را به سرعت تشخیص می دهید ، ولی همین برگ که یکی از اجزای بسیار کوچک
طبیعت است ، ساختمان پیچیده ای دارد که در نگاه اول متوجه اش نخواهیم شد . اگر به دقت به آن
نگاه کنیم ، رگ ها ، و مویرگ هایی را که سراسر سطح برگ را پوشانده اند ، بهتر خواهیم دید . پی
بردن به چگونگی نقطه اتصال برگ به ساقه ، فرم کناره دند انه دار یا مواج برگ ، بافت سطح برگ و
... تنها با تعمق در دیدن و شکافتن واقعیات درونی اجسام صورت می پذیرد .
( (تصویر 1
شاید بارها شاهد و ناظر آسمانی نیمه ابری بوده اید که تکه ابرهای آن با وزش ملایم باد جا به جا
می شده اند . تغییرات مداوم تکه ابرها از نظر شکل و فرم در برابر دید گان جستجوگر شما گاه در
هیبت یک حیوان و لحظه ای دیگر در قالب یک شی ء ثبت شده است . در همین لحظه عده
بی شماری شاهد این دگرگونی فرم و شکل ابرها بوده اند ، ولی تصوری را که شما از این پدیده از
ذهن گذرانده اید ، نداشته اند . شما بادقت جزییات را از طریق مشاهده به مغز اطلاع می دهید و مغز
13
با توجه به اطلاعات قبلی نتیجه گیری می کند . تقویت چشم فقط از راه ورزش دائمی بصری ، یعنی
دیدن همراه با تعمق در اجسام و فکرکردن ، صورت می گیرد . لذا برای کسب تبحر در طراحی و
نقاشی ، پیش از آنکه دست ها ی شما ورزیده شود ، چشمتان را تربیت کنید تا دست شما از فرمان
چشم و مغزتان در انجام در خلق آثار هنری پیروی کند .
اگر چشمتان ر ا تمرین دهید و آنچه را که می بینید به دقت از جوانب مختلف مورد بررسی قراردهید ،
در برخ ورد با تصاویر نیز از درک تصویر بالایی برخوردار خ واهید بود . به تصویر 2 نگاه کنید . در
وهله اول و با یک نگاه گذرا کادر مستطیلی را می بینید که داخل آن خطوطی درهم ایجاد شده است .
اگر به دقت سطوح پدید آمده در اثر تراکم خطوط و فضای تیره و روشن موجود را بررسی نمایید ،
به چه نتیجه ای می رسید؟ آیا این خطوط شکل یک حیوان را مجسم نمی سازند ؟ آری ، طرحی از
یک شتر در حالت نشسته است که به وسیله حرکت سریع قلم و مرکب ایجاد شده است .
حال به تصویر 3 نگاه کنید . آیا تصویری از یک روز برفی است ؟ بهتر است خودتا ن تشخیص دهید .
چه تفاوتی بین نگاه کردن در مرحله اول و دیدن در مرحله دوم وجود دارد ؟
( (تصویر 2
14
( (تصویر 3
قدرت تمیز وتشخیص چشم ، به ویژه در مورد اندازه و ابعاد ، فرم و شکل ، بافت و ... یکی از
عوامل مهم و اساسی در درک بهتر چیزی است که می بینیم . البته چشم انسان نیز دچار خطا می شود
و چه بسا چیزی که می بینید ، با حقیقت مطابقت نداشته باشد . به تصویر 4 توجه نمایید :
در شرایط مختلف با یکدیگر مساوی است ، لیکن شما در نمون ه های B و A اندازه پاره خط های
ارائه شده ، اندازه آنها را متفاوت تشخیص می دهید .
O و O به اشکال دو دایره ,
نگاه کنید . قطر هردو دایره یکسان است ، آیا شما نیز آنها را دراین
شرایط یکسان می بینید ؟
( (تصویر 4
15
در هنرهای تجسمی ، استفاده از خطای باصره می تواند کمک نماید تا آنچه را ک ه هنرمند اراده
می کند ، به بیننده منتقل سازد و اشکالات ناخواسته به این صورت ترمیم گردد .

به نام خدا

آموزش اتوکد2008

اموزشکده فنی و حوفه ای جیرفت

تدوین :مهدی آذرخوش مدیر گروه ساختمان

آشنایی با برنامه اتوکد
اتوکد نام نر مافزاری است که برای ترسیم نقشه های مهندسی و صنعتی به کار می رود. این نرم افزار از محصولات شرکت
است. به طور کلی می توان اتوکد را جایگزینی مناسب برای میز و وسایل نقشه کشی مهندسان (Autodesk) آمریکایی اتودسک
دانست.
گرفته شده است که این کلمات داری معنای نقشه Atuomatic Computer Aided Design & prafting برنامه اتوکد از کلمات
کشی و طراحی با استفاده از کامپیوتر می باشد.با استفاده از برنامه اتوکد این امکان برای کاربران برنامه فراهم می گردد که به
انجام اموری همچون ترسیمات در شاخه های مختلف معماری ، صنعتی و الکترونیکی بپردازند .برنامه اتوکد قادر به ترسیم اشکال
سه بعدی و دو بعدی و بسیاری از کارهای گرافیکی می باشد.
آشنایی با محیط برنامه
اگر برای اولین بار با برنامه اتوکد آشنا می شوید نگران نباشید .برنامه برای اجرا و امور مختلف دارای گزینه های مختلف و آسان
می باشد. اولین صفحه که با اجرای برنامه روبرو می شوید ما را با تغییرات صورت گرفته در برنامه ما را آشنا می کند.در درون این
پنجره که با شروع برنامه به نمایش در می آید،سوالی مربوط به تغییرات صورت گرفته در برنامه نمایش داده می شود که باید به
آن پاسخ داد. در این شکل سه گزینه مشاهده می شود

متره و براورد

8صورت وضعیت موقت
الف ) در آخر هر ماه ، پیمانکار ، وضعیت کارهای انجام شده از شروع کار تا آن تاریخ را که طبق نقشه های
اجرایی ، دستور کارها و صورت مجلسهاست اندازه گیری می نماید و مقدار مصالح و تجهیزات پای کار را تعیین
می کند ، سپس براساس فهرست بهای منظم به پیمان ، مبلغ صورت وضعیت پیمانکار را از نظر تطبیق اسناد و
مدارک پیمان کنترل کرده و در صورت لزوم با تعیین دلیل اصلاح می نماید و آن را در مدت حداک ثر 10 روز از
تاریخ دریافت از سوی مهندس ناظر برای کارفرما ارسال می نماید و مراتب را نیز ب ه اطلاع پیمانکار می رساند .
کارفرما صورت وضعیت کنترل شده از سوی مهندس مشاور را رسیدگی کرده و پس از کسر وجوهی که بابت صورت
وضعیتهای موقت قبل ی پرداخت شده است و همچنین اعمال کسور قانونی و کسور متعلقه طبق پیمان ، باقیمانده
مبلغ قابل پرداخت به پیمانکار را حداکثر ظرف 10 روز از تاریخ وصول صورت وضعیت ، به صدور چک به نام
پیمانکار پرداخت می کند . (بسته به نوع و شرایط پیمان کسورات ممکن است شامل یکی از موارد زیر باشد: بیمه ،
مالیات ، حسن انجام کار، عوارض شهرداری ، صندوق کارآموزی، سازمان نظام مهندسی ، نهضت سواد آموزی و . . )
با پرداخت صورت وضعیت موقت ، تمام کارها و مصالح و تجهیزاتی که در صورت وضعیت مزبور درج گردیده
است متعلق به کارفرماست ، لیکن به م نظور اجرای بقیه کارهای موضوع پیمان به رسم امانت تا موقع تحویل موقت
در اختیار پیمانکار قرار می گیرد . مقادیر درج شده در صورت وضعیت و پرد اختهایی که بابت آنها به عمل می آ ید
جنبه موقت و ع لی الحساب دارد و هر نوع اشتباه اندازه گیری و محاسباتی و جز اینه ا در صورت وضعیتهای بعدی یا
در صورت وضعیت قطعی، اصلاح و رفع می شود.
به منظور ایجاد امکان برای تهیه ، رسیدگی و تصویب صورت وضعیت قطعی، پیمانکار باید ضمن اجرای کار و
پس از اتمام هر یک از اجزای آن ، نسبت به تهیه متره های قطعی و ارائه آنها به مهندس مشاور برای رسیدگی
همراه با صورت مجلسها و مدارک مربوط اقدام نماید ، این اسناد باید در تهیه صورت وضعیتهای موقت نیز مورد
استفاده قرار گیرد.
تبصره 1- هرگاه به عللی صورت وضعیت ارسالی از طرف مهندس مشاور مورد تأیید کارفرما قرار نگیرد . کارفرما
پس از وضع کسور تعیین شده در این ماده ، تا 70 درصد مبلغ صورت وضعیتی را که مهندس مشاور ارسال نموده
است ، به عنوان علی ال حساب و در مدت مقرر در این در وجه پیمانکار پر داخت می کند و صورت وضعیت را همراه
با دلایل رد آن ، برای تصحیح به مهندس مشاور برمی گرداند ، تا پس از اعمال اصلاحات در مدت حداکثر 5 روز ،
دوباره به شرح یاد شده ، برای کارفرما ارسال شود و بقیه مبلغ به ترتیب پیشگفته به پیمانکار پرداخت گردد . در این
صورت مهلت پرداخت مبلغ صورت وضعیت از تاریخی شروع می شود که صورت وضعیت تصحیح شده تسلیم
کارفرما شود .
تبصره 2 - هر گاه پیمانکار نسبت به صورت وضعیتی که به شرح پیشگفته اصلاح شده است معترض باشد ،
اعتراض خود را با ذکر دلیل حداکثر ظرف یک ماه ، به کارفرما اعلام می کند تا مورد رسیدگی قرار گیرد .
تبصره 3 - اگر پیمانکار در موعد مقرر صورت وضعیت موقت را تهیه و تسلیم مهندس ناظر نکند ، مهندس
مشاور با تأیید کارفرما و به هزینه پیمانکار اقدام به تهیه آن می کند و اقدامات بعدی برای رسیدگی و پرداخت آن را
به ترتیب ذکر شده به عمل می آورد در این حالت ، هیچ گونه مسئولیتی از نظر تأخیر در پرداخت صورت وضعیت
مربوط متوجه کارفرما نیست.

ب ) در پیمانهایی که مشمول تعدیل آحادبها هستند ، پس از تأیید هر صورت وضعیت موقت از سوی کارفرم ا ،
پیمانکار صورت وضعیت تعدیل آحادبهای آن صورت وضعیت را براساس آخرین ش اخصهای اعلام شده محاسبه
می نماید و به منظور بررسی و پرداخت به نحوی که در بند الف تعیین شده است ، برای مهندس مشاور ارسال می
کند .
تحویل موقت
پس از انکه عملیات موضوع پیمان تکمیل گردد و کار آماده بهره برداری شد پیمانکار از مهندس مشاور تقاضای
تحویل موقت م ی کند و نماینده خود را برای عضویت در هیات تحویل معرفی می نماید . مهندس مشاور به
درخواست پیمانکار رسیدگی می کند و نماینده خود را برای عضویت در هیات تحویل معرفی می نماید . مهندس
مشاور به درخواست پیمانکار رسیدگی می کند و در صورت تأیید ضمن تعیین ت اریخ آمادگی کار برای تحویل موقت
تقاضای تشکیل هیات تحویل موقت را از کارفرما می نماید . کارفرما به گونه ای ترتیب کار را فراهم می کند که
هیات تحویل حداکثر در مدت 20 روز از تاریخ آمادگی کار که به تأیید مهندس مشاور رسیده است در محل کار
حاضر شود و برای تحویل موقت اقدام نماید . اگر به نظر مهندس مشاورر عملیات موضوع پیمان آماده بهره برداری
نباشد ظرف مدت 7 روز از دریافت تقاضای پیمانکار نواقص و کارهایی را که باید پیش از تحویل موقت تکمیل شود
به اطلاع پیمانکار می رساند.
هیات تحویل موقت ، متشکل است از :
نماینده کارفرما ، نماینده مهندس مشاور و نماینده پیمانکار
کارفرما تاریخ و محل تشکیل هیات را به اطلاع مهندس مشاور و پیمانکار می رساند و تا تشکیل هیات ، مهندس
مشاور برنامه انجام آزمایشهایی را که برای تحویل کار لازم است تهیه و به پیمانکار ابلاغ می کند ت ا آن قسمت از
وسایل را که تدارک آنها طبق اسناد و مدارک پیمان به عهده اوست ، برای روز تشکیل هیات در محل کار آماده کند
.پیمانکار موظف است که تسهیلات لازم را برای هیات تحویل ، فراهم آورد .
آزمایشهای لازم به تشخیص و با نظر اعضای هیات در محل انجام می شود ، و نتایج آن در صورتمجلس تحویل
موقت درج می گردد. بجز آزمایشهایی که طبق اسناد و مدارک پیمان هزینه آنها به عهده پیمانکار است ، هزینه
آزمایشها را کارفرما پرداخت می کند .
هرگاه هیات تحویل ، عیب و نقصی در کارها مشاهده نکند ، اقدام به تنظیم صورتمجلس تحویل موقت می نماید
.صورتمجلس تحویل موقت را به همراه نتیجه آزمایشهای انجام شده ، برای کارفرما ارسال می کنند و نسخه ای از
آن را نیز تا ابلاغ از سوی کارفرما ، در اختیار پیمانکار قرار می دهند .کارفرما پس از تایید ، تحویل موقت عملیات
موضوع پیمان را پیمان را پیمانکار ابلاغ می نماید .
هرگاه هیات تحویل ، عیب و نقصی در کارها مشاهده کند ، اقدام به تنظیم صورتمجلس تحویل موقت ب ا تعیین
مهلتی برای نقص می کند و فهرستی از نقایص و معایب کارها و عملیات ناتمام و آزمایشهایی که نتیجه آن بعداً
معلوم می شود را تنظیم و ضمیمه صورتمجلس تحویل می نماید و نسخه ای از آنها را به پیمانکار می دهد .
پس از اعلام رفع نقص از جانب پیمانکار ، مهندس مشاور ، به اتفاق نماینده کارفرما ، دوباره عملیات را بازدید
می کند و اگر بر اساس فهرست نقایص تعیین شده ، هیچ گونه عیب و نقصی باقی نمانده باشد ، مهندس مشاور
صورتمجلس تحویل موقت و گواهی رفع نقایص و معایب را که به امضای نماینده کارفرما ، مهندس مشاور و پیمانکار

رسیده است ، همراه نتایج آزمایشهای خواسته شده ، برای کارفرما ارسال می کند ت ا پس از تایید کارفرما ، به
پیمانکار ابلاغ شود. اگر به تشخیص کارفرما، حضور نماینده او در بازدید از کار و گواهی رفع نقص ضروری نباشد ،
به مهندس مشاور نمایندگی می دهد تا به جای نماینده کارفرما اقدام کند .
تاریخ تحویل موقت
تاریخ تحویل موقت ، تاریخ تشکیل هیات درمحل و تحویل کار به کارفرماست که درصورتمجلس تحویل موقت
درج می شود. تاریخ شروع دوره تضمین ، تاریخ تحویل موقت است، به شرط آنکه هیات تحویل ، هیچ گونه نقصی
در کار مشاهده نکند یا نقایص در مهلتی که از طرف هیات تعیین شده است ، رفع شود . اگر زمانی که پیمانکار
صرف نقایص می کند ، بیش از مهلت تعیین شده باشد، تاریخ تحویل موقت همان تاریخ تشکیل هیات و تحویل کار
به کارفرماست ، ولی تاریخ شروع دوره تضمین ، تاریخ رفع نقص است که به تایید مهندس مشاور رسیده باشد.
اگر هیات تحویل موقت ، دیرتر از موعد مقرر ( 20 روز از تاریخ اعلام آمادگی کار از سوی پیمانکار که به تایید
مهندس مشاور رسیده است ) در محل حاضر شود و برای تحویل موقت اقدام نماید ، تاریخ تحویل م وقت ، تاریخ
تشکیل هیات در محل و تحویل کار به کارفرماست . در این حالت ، اگر هیات نقصی در کار مشاهده نکند یا نقایص
در مهلتی که از سوی هیات تعیین شده است رفع شود، تاریخ شروع دوره تضمین ، 20 روز پس از تاریخ اعلام
آمادگی کار از سوی پیمانکار که به تایید مهندس مشاور رسیده است می باشد، مگر آنکه زمانی که پیمانکار صرف
رفع نقص می کند، بیش از مهلت تعیین شده باشد که در اینصورت ، تاریخ شروع دوره تضمین ، برابر تاریخ رفع
نقص که به تایید مهندس مشاور رسیده است ، منهای مدت تاخیر تشکیل هیات در محل ( نسبت به مهلت 20
روز)، می باشد .کارفرما باید هزینه های حفظ و نگهداری از کار را برای مدت تاخیر در تحویل موقت ( نسبت به
مهلت 20 روز) به پیمانکار پرداخت کند .
در صورتی که عملیات موضوع پیمان طبق این ماده تحویل موقت شود ، ولی پیمانکار تقاضای تحویل کار را
نکند ، مهندس مشاور آماده بودن کار برای تحویل موقت را به کارفرما اعلام می نماید تا کارفرما طبق این ماده برای
تشکیل هیات و تحویل موقت کار اقدام کند . اگر پس از 10 روز از تاریخ ابلاغ کارفرم ا ، پیمانکار نماینده خود را
برای تحویل موقت معرفی نکند ، کارفرما با تامین دلیل به وسیله دادگاه محل ، نسبت به تحویل موقت موضوع
پیمان ، طبق این ماده اقدام می نماید. در این حالت ، پیمانکار حق هیچ گونه اعتراضی در این مورد ندارد .
پیمانکار موظف است که پس از تحویل موقت ، تمام وسایل ، ماشین آلات و ابزار و مصالح اضافی متعلق به خود
در محلهای تحویلی کارفرما را ظرف مدت مناسبی که مورد قبول مهندس مشاور باشد ، از محلهای یاد شده خارج
کند . به علاوه ، پیمانکار باید ظرف مدت معینی که توسط مهندس مشاور تعیین می شود ، ساختمانها و تاسیسات
موقتی را که برای اجرای کار در محلهای تحویلی کارفرما ساخته است تخریب یا پیاده کند و مصالح و مواد زاید آن
را از محل کار خارج و کارگاه را به هزینه خود تمیز کند.در غیر اینصورت ، کارفرما می تواند برای خارج نمودن آنها
به هرنحو که مقتضی بداند عمل نماید و هزینه های آن را به حساب بدهکاری پیمانکار منظور دارد . در این صورت ،
پیمانکار حق اعتراض نسبت به اقدام کارفرما و ادعای ضرر و زیان به اموال و داراییهای خود را ندارد.
با توجه به اینکه مالکیت ساختمانهای پیش ساخته و مصالح بازیافتی و قطعات پیش ساخته ساختمانها و
تاسیسات تجهیز کارگاه که به وسیله پیمانکار در محلهای تحویلی کارفرما نصب یا احداث شده است ، متعلق به
پیمانکار است ، هرگاه تمام یا قسمتی از این ساختمانها و تاسیسات موقت پیمانکار مورد احتیاج کارفرما باشد ، ب ا

توجه به اینکه در این حالت نباید وجهی بابت برچیدن ساختمانها و تاسیسات یاد شده به پیمانکار پرداخت شود ،
قیمت آن با تراضی طرفین تعیین و به کارفرما فروخته و تحویل می شود .
صورت وضعیت قطعی
پیمانکار باید حداکثر تا یک ماه از تاریخ تحویل موقت ، صورت وضعیت قطعی کارهای انجام شده را بر اساس
اسناد و مدارک پیمان ، بدون منظور نمودن مصالح و تجهیزات پای کار تهیه کند و برای رسیدگی به مهندس مشاور
تسلیم نماید . مهندس مشاور صورت وضعیت دریافت شده را رسیدگی نموده و ظرف مدت سه ماه برای تصویب
کارفرما ارسال می نماید .
کارفرما صورت وضعیت دریافت شده را ظرف مدت دو ماه از تاریخ وصول رسیدگی می کند و نظر نهایی خود را
ضمن ارسال یک نسخه از آن به پیمانکار ، اعلام می دارد.
در صورتی که پیمانکار ، ظرف مهلت تعیین شده ، برای تهیه صورت وضعیت قطعی اقدام نکند ، با تایید کارفرما
، مهندس مشاور به هزینه پیمانکار ، اقدام به تهیه آن می کند و پس از امضای پیمانکار برای تصویب کارفرما ارسال
می دارد . در صورتی که پیمانکار از امضای صورت وضعیت خودداری کند ، مهندس مشاور بدون امضای پیمانکار ،
صورت وضعیت را برای کارفرما می فرستد .
در حالتی که پیمانکار ، صورت وضعیت را قبلاً امضا نموده است اگر اعتراضی نسبت به نظر کارفرما داشته باشد
یا در حالتی که صورت وضعیت را قبلاً امضا نکرده است و نسبت به نظر کارفرم ا اعتراض دارد، اعتراض خود را
حداکثر ظرف یک ماه از تاریخ وصول صورت وضعیت ، با ارائه دلیل و مدرک ، یکجا به اطلاع کارفرما می رساند .
کارفرما حداکثر ظرف مدت یک ماه از تاریخ وصول نظر پیمانکار، به موارد اعتراض رسیدگی می کند و قبول یا رد
آنها را اعلام می نماید .
پیمانکار می تواند برای تعیین تکلیف آن قسمت از اعتراض خود که مورد قبول کارفرم ا واقع
نمی شود ، طبق ماده 53 شرایط عمومی پیمان ( حل اختلاف) اقدام نماید .
در صورتی که پیمانکار ظرف مدت تعیین شده به صورت وضعیت اعتراض نکند ، صورت وضعیت قطعی از طرف
پیمانکار قبول شده تلقی می شود.
مقادیر کارها که به ترتیب بالا در صورت وضعیت قطعی منظور می شود ، به تنهایی قاطع است و ماخذ تسویه
حساب قرار می گیرد ، هر چند که بین آنها و مقادیری که در صورت وضعیتهای موقت منظور گردیده است ،
اختلاف باشد .
هرگاه با توجه به صورت وضعیت قطعی تصویب شده و سایر حسابهای پیمانکار ، پیمانکار بدهکار نباشد ، نصف
تضمین حسن انجام کار آزاد می شود .
دوره تضمین
دوره تضمین پس از تحویل موقت آغاز می شود (معمولا دوره تضمین برای کارهای ساختمانی یک سال و برای
کارهای راهسازی دو سال می باشد). اگر در این دوره معایب و نقایصی در کار مشاهده گردد که ناشی از کار
پیمانکار باشد ، پیمانکار مکلف است که آن معایب و نقایص را به هزینه خود رفع کند .برای این منظور، کارفرما

مراتب را با ذکر معایب و نقایص و محل آنها به پیمانکار ابلاغ می کند و پیمانکار باید حداکثر 15 روز پس از ابلاغ
کارفرما ، شروع به رفع معایب و نقایص کند و آنها را طی مدتی که مورد قبول کارفرماست ، رفع نماید .
هرگاه پیمانکار در انجام این تعهد قصور ورزد یا مسامحه کند ، کارفرما حق دارد آن معایب و نقایص را خودش یا
به ترتیبی که مقتضی بداند رفع نماید و هزینه آن را به اضافه 15 درصد ، از محل تضمین پیمانکار یا هر نوع
مطالبات و سپرده ای که پیمانکار نزد او دارد، برداشت نماید .
هزینه های حفاظت ، نگهداری و بهره برداری کارهای تحویل موقت شده در دوره تضمین به عهده کارفرماست.
تحویل قطعی
در پایان دوره تضمین تعیین شده در موافقتنامه ، کارفرما بنا به تقاضای پیمانکار و تایید مهندس مشاور ،
اعضای هیات تحویل قطعی و تاریخ تشکیل هیات را ، به همان گونه که برای تحویل موقت پیش بینی شده است ،
معین و به پیمانکار ابلاغ می کند . هیات تحویل قطعی ، پس از بازدید کارها ، هر گاه عیب و نقصی که ناشی از کار
پیمانکار باشد مشاهده ننماید ، موضوع پیمان را تحویل قطعی می گیرد و بی درنگ صورتمجلس آن را تنظیم و
برای کارفرما ارسال می کند و نسخه ای از آن را تا ابلاغ از سوی کارفرما ، به پیمانکار می دهد و سپس کارفرما
تصویب تحویل قطعی کار را به پیمانکار ابلاغ می نماید .
اگر پیمانکار ، در پایان دوره تضمین تعیین شده در موافقتنامه ، تقاضای تحویل قطعی کار را ننماید ، مکلف به
رفع نواقص ناشی از کار خود که تا تاریخ تقاضای تحویل قطعی بروز کرده است می باشد و تاریخ تقاضای پیمانکار ،
ملاک اقدامات مربوط به تحویل قطعی است .
اگر کارفرما با وجود تقاضای پیمانکار ، اقدام به اعزام به هیات تحویل نکند و این تاخیر بیش از دو ماه به طول
انجامد و پس از درخواست مجدد پیمانکار و انقضای یک ماه از تاریخ تقاضای مجدد ، کارفرما در این زمینه اقدامی
نکند ، عملیات موضوع پیمان تحویل قطعی شده تلقی می گردد و باید اقدامات پس از تحویل قطعی در مورد آن
انجام شود .
صورت حساب نهایی
صورت حساب نهایی پیمان که ظرف م دت 3 ماه از تاریخ تصویب صورت وضع یت قطعی توسط کارفرما تهیه
می شود ، عبارت است از مبلغ صورت وضعیت قطعی و مبلغی که بر اساس اسناد و مدارک پیمان به مبلغ بالا اضافه
و از آن کسر می گردد ، مانند وجوه ناشی از تعدیل آحاد بها ، بهای مصالح ، تجهیزات و ماشین آلات تحویلی
کارفرما به پیمانکار ، مبلغ جبران خسارت یا جریمه های رسیدگی و قطعی شده.
صورت حساب نهایی تهیه شده توسط کار فرما در صورتیکه مورد قبول پیمانکا ر باشد ، توسط کارفرما و پیمانکار
امضا می شود . اگر پیمان کار به صورت حساب نهایی تهیه شده توسط کار فرما معترض باشد و آن را امضا نکند،
باید ظرف مدت یک ماه ، نظر خود را با مدارک کافی به کارفرما بنویسد، وگر نه صورت حساب نهایی از طرف
پیمانکار پذیرفته شده تلقی می شود.
کارفرما در صورت تأیید اعتراض پیمانکار ، صورتحساب نهایی را اصلاح می کند و دو طرف پیمان آن را امضا
می کنند.

صورت حساب نهایی تأیید شده به شرح بالا که ملاک تسویه حساب پیمانکار قرار می گیرد برای دو طرف
پیمان قطعی است و هر گونه اعتراض و ادعایی در مورد آن بی تأثیر می باشد . در صورتیکه پیمانکار نسبت به
صورتحساب نهایی تأیید شده توسط کار فرما معترض باشد و اعتراض خود را در مدت تعیین شده اعلام کند و
اعتراض او مورد پذیرش کارفرما قرار نگیرد ، پیمان کار می تواند برای حل مسأله ، طبق ماده 53 شرایط عمومی
پیمان اقدام نماید.
در صورتیکه به علت تأخیر در رسیدگی آخرین صورت وضعیت موقت یا صورت وضعیت قطعی یا تاخیر در تهیه
در تهیه صورت حساب نهایی ، هزینه های اضافی بابت تمدید ضمانت نامه های پیمانکار ایجاد شود ، کارفرما این
هزینه های اضافی را که از سوی پیمانکار تأمین شده است ، به او پرداخت می کند و اگر مدت تأخیر در آزاد کردن
هر یک از تضمین ها از سه ماه بیشتر شود، کار فرما تضمین مربوط را آزاد می نماید
هر گاه بر اساس صورت وضعیت قطعی ، معلوم شود که در آخرین صورت وضعیت موقت ، پیمانکار بدهکار
نبوده یا بدهی او کمتر از نصف کسور تضمی ن حسن انجام کار بوده است یا طبق صورت حساب نهایی ، مشخص
شود که در زمان تصویب صورت وضعیت قطعی پیمانکار بدهکار نبوده است، کارفرما با باید بی درنگ تضمین آزاد
نشده مربوط به هر یک از مدارک یاد شده را آزاد کرده و هزینه تمدید آنها را که از سوی پیمانکار تأمین شده است ،
برای مدتی که در آزاد نمودن آنها تأخیر ایجاد گردیده ، پرداخت کند.
تسویه حساب
هر گاه بر اساس صورتحساب نهایی که به شرح بالا تهیه شده است، پیمانکار بستانکار شود ، طلب او حداکثر
در مدت یک ماه از تاریخ امضای صورت حساب نهایی یا اعلام کارفرما پرداخت می گردد و به غیر از نصف تضمین
حسن انجام کار ، که تا تحویل قطعی باید نزد کارفرما باقی بماند ، دیگر تضمین های پیمانکار، از هر نوع که باشد ،
بی درنگ آزاد می شود .
هر گاه بر اساس صورت حساب نهایی ، پیمانکار بدهکار شود ، مکلف است که در مدت یک ماه از تاریخ امضای
صورت حساب نهایی یا اعلام کار فرما ، به شرح بالا طلب کارفرما را بپردازد و اگر از این پرداخت استنکاف ورزد یا
تأخیر نماید ، کارفرما حق دارد ، بدون انجام تشریفات قضایی ، طلب خود را از محل سپرده ها و تضمین های
پیمانکار ، وصول نماید واگرمبالغ این تضمینها کافی نباشد، با رعایت قوانین جاری کشور از دیگر دارایی های او
وصول کند .
هر گاه پیمان کار درمهلت مقرر در بالا ، طلب کارفرما راپرداخت کند ، به غیر از نصف کسور تضمین حسن انجام
کار، که تا تحویل قطعی نزد کارفرما باقی می ماند ، بقیه ضمانت نامه ها و سپرده های او ، به هر عنوان که باشد،
بی درنگ آزاد می شود.

تحویل موقت
پس از انکه عملیات موضوع پیمان تکمیل گردد و کار آماده بهره برداری شد پیمانکار از مهندس مشاور تقاضای
تحویل موقت م ی کند و نماینده خود را برای عضویت در هیات تحویل معرفی می نماید . مهندس مشاور به
درخواست پیمانکار رسیدگی می کند و نماینده خود را برای عضویت در هیات تحویل معرفی می نماید . مهندس
مشاور به درخواست پیمانکار رسیدگی می کند و در صورت تأیید ضمن تعیین ت اریخ آمادگی کار برای تحویل موقت
تقاضای تشکیل هیات تحویل موقت را از کارفرما می نماید . کارفرما به گونه ای ترتیب کار را فراهم می کند که
هیات تحویل حداکثر در مدت 20 روز از تاریخ آمادگی کار که به تأیید مهندس مشاور رسیده است در محل کار
حاضر شود و برای تحویل موقت اقدام نماید . اگر به نظر مهندس مشاورر عملیات موضوع پیمان آماده بهره برداری
نباشد ظرف مدت 7 روز از دریافت تقاضای پیمانکار نواقص و کارهایی را که باید پیش از تحویل موقت تکمیل شود
به اطلاع پیمانکار می رساند.
هیات تحویل موقت ، متشکل است از :
نماینده کارفرما ، نماینده مهندس مشاور و نماینده پیمانکار
کارفرما تاریخ و محل تشکیل هیات را به اطلاع مهندس مشاور و پیمانکار می رساند و تا تشکیل هیات ، مهندس
مشاور برنامه انجام آزمایشهایی را که برای تحویل کار لازم است تهیه و به پیمانکار ابلاغ می کند ت ا آن قسمت از
وسایل را که تدارک آنها طبق اسناد و مدارک پیمان به عهده اوست ، برای روز تشکیل هیات در محل کار آماده کند
.پیمانکار موظف است که تسهیلات لازم را برای هیات تحویل ، فراهم آورد .
آزمایشهای لازم به تشخیص و با نظر اعضای هیات در محل انجام می شود ، و نتایج آن در صورتمجلس تحویل
موقت درج می گردد. بجز آزمایشهایی که طبق اسناد و مدارک پیمان هزینه آنها به عهده پیمانکار است ، هزینه
آزمایشها را کارفرما پرداخت می کند .
هرگاه هیات تحویل ، عیب و نقصی در کارها مشاهده نکند ، اقدام به تنظیم صورتمجلس تحویل موقت می نماید
.صورتمجلس تحویل موقت را به همراه نتیجه آزمایشهای انجام شده ، برای کارفرما ارسال می کنند و نسخه ای از
آن را نیز تا ابلاغ از سوی کارفرما ، در اختیار پیمانکار قرار می دهند .کارفرما پس از تایید ، تحویل موقت عملیات
موضوع پیمان را پیمان را پیمانکار ابلاغ می نماید .
هرگاه هیات تحویل ، عیب و نقصی در کارها مشاهده کند ، اقدام به تنظیم صورتمجلس تحویل موقت ب ا تعیین
مهلتی برای نقص می کند و فهرستی از نقایص و معایب کارها و عملیات ناتمام و آزمایشهایی که نتیجه آن بعداً
معلوم می شود را تنظیم و ضمیمه صورتمجلس تحویل می نماید و نسخه ای از آنها را به پیمانکار می دهد .
پس از اعلام رفع نقص از جانب پیمانکار ، مهندس مشاور ، به اتفاق نماینده کارفرما ، دوباره عملیات را بازدید
می کند و اگر بر اساس فهرست نقایص تعیین شده ، هیچ گونه عیب و نقصی باقی نمانده باشد ، مهندس مشاور
صورتمجلس تحویل موقت و گواهی رفع نقایص و معایب را که به امضای نماینده کارفرما ، مهندس مشاور و پیمانکار

رسیده است ، همراه نتایج آزمایشهای خواسته شده ، برای کارفرما ارسال می کند ت ا پس از تایید کارفرما ، به
پیمانکار ابلاغ شود. اگر به تشخیص کارفرما، حضور نماینده او در بازدید از کار و گواهی رفع نقص ضروری نباشد ،
به مهندس مشاور نمایندگی می دهد تا به جای نماینده کارفرما اقدام کند .
تاریخ تحویل موقت
تاریخ تحویل موقت ، تاریخ تشکیل هیات درمحل و تحویل کار به کارفرماست که درصورتمجلس تحویل موقت
درج می شود. تاریخ شروع دوره تضمین ، تاریخ تحویل موقت است، به شرط آنکه هیات تحویل ، هیچ گونه نقصی
در کار مشاهده نکند یا نقایص در مهلتی که از طرف هیات تعیین شده است ، رفع شود . اگر زمانی که پیمانکار
صرف نقایص می کند ، بیش از مهلت تعیین شده باشد، تاریخ تحویل موقت همان تاریخ تشکیل هیات و تحویل کار
به کارفرماست ، ولی تاریخ شروع دوره تضمین ، تاریخ رفع نقص است که به تایید مهندس مشاور رسیده باشد.
اگر هیات تحویل موقت ، دیرتر از موعد مقرر ( 20 روز از تاریخ اعلام آمادگی کار از سوی پیمانکار که به تایید
مهندس مشاور رسیده است ) در محل حاضر شود و برای تحویل موقت اقدام نماید ، تاریخ تحویل م وقت ، تاریخ
تشکیل هیات در محل و تحویل کار به کارفرماست . در این حالت ، اگر هیات نقصی در کار مشاهده نکند یا نقایص
در مهلتی که از سوی هیات تعیین شده است رفع شود، تاریخ شروع دوره تضمین ، 20 روز پس از تاریخ اعلام
آمادگی کار از سوی پیمانکار که به تایید مهندس مشاور رسیده است می باشد، مگر آنکه زمانی که پیمانکار صرف
رفع نقص می کند، بیش از مهلت تعیین شده باشد که در اینصورت ، تاریخ شروع دوره تضمین ، برابر تاریخ رفع
نقص که به تایید مهندس مشاور رسیده است ، منهای مدت تاخیر تشکیل هیات در محل ( نسبت به مهلت 20
روز)، می باشد .کارفرما باید هزینه های حفظ و نگهداری از کار را برای مدت تاخیر در تحویل موقت ( نسبت به
مهلت 20 روز) به پیمانکار پرداخت کند .
در صورتی که عملیات موضوع پیمان طبق این ماده تحویل موقت شود ، ولی پیمانکار تقاضای تحویل کار را
نکند ، مهندس مشاور آماده بودن کار برای تحویل موقت را به کارفرما اعلام می نماید تا کارفرما طبق این ماده برای
تشکیل هیات و تحویل موقت کار اقدام کند . اگر پس از 10 روز از تاریخ ابلاغ کارفرم ا ، پیمانکار نماینده خود را
برای تحویل موقت معرفی نکند ، کارفرما با تامین دلیل به وسیله دادگاه محل ، نسبت به تحویل موقت موضوع
پیمان ، طبق این ماده اقدام می نماید. در این حالت ، پیمانکار حق هیچ گونه اعتراضی در این مورد ندارد .
پیمانکار موظف است که پس از تحویل موقت ، تمام وسایل ، ماشین آلات و ابزار و مصالح اضافی متعلق به خود
در محلهای تحویلی کارفرما را ظرف مدت مناسبی که مورد قبول مهندس مشاور باشد ، از محلهای یاد شده خارج
کند . به علاوه ، پیمانکار باید ظرف مدت معینی که توسط مهندس مشاور تعیین می شود ، ساختمانها و تاسیسات
موقتی را که برای اجرای کار در محلهای تحویلی کارفرما ساخته است تخریب یا پیاده کند و مصالح و مواد زاید آن
را از محل کار خارج و کارگاه را به هزینه خود تمیز کند.در غیر اینصورت ، کارفرما می تواند برای خارج نمودن آنها
به هرنحو که مقتضی بداند عمل نماید و هزینه های آن را به حساب بدهکاری پیمانکار منظور دارد . در این صورت ،
پیمانکار حق اعتراض نسبت به اقدام کارفرما و ادعای ضرر و زیان به اموال و داراییهای خود را ندارد.
با توجه به اینکه مالکیت ساختمانهای پیش ساخته و مصالح بازیافتی و قطعات پیش ساخته ساختمانها و
تاسیسات تجهیز کارگاه که به وسیله پیمانکار در محلهای تحویلی کارفرما نصب یا احداث شده است ، متعلق به
پیمانکار است ، هرگاه تمام یا قسمتی از این ساختمانها و تاسیسات موقت پیمانکار مورد احتیاج کارفرما باشد ، ب ا

توجه به اینکه در این حالت نباید وجهی بابت برچیدن ساختمانها و تاسیسات یاد شده به پیمانکار پرداخت شود ،
قیمت آن با تراضی طرفین تعیین و به کارفرما فروخته و تحویل می شود .
صورت وضعیت قطعی
پیمانکار باید حداکثر تا یک ماه از تاریخ تحویل موقت ، صورت وضعیت قطعی کارهای انجام شده را بر اساس
اسناد و مدارک پیمان ، بدون منظور نمودن مصالح و تجهیزات پای کار تهیه کند و برای رسیدگی به مهندس مشاور
تسلیم نماید . مهندس مشاور صورت وضعیت دریافت شده را رسیدگی نموده و ظرف مدت سه ماه برای تصویب
کارفرما ارسال می نماید .
کارفرما صورت وضعیت دریافت شده را ظرف مدت دو ماه از تاریخ وصول رسیدگی می کند و نظر نهایی خود را
ضمن ارسال یک نسخه از آن به پیمانکار ، اعلام می دارد.
در صورتی که پیمانکار ، ظرف مهلت تعیین شده ، برای تهیه صورت وضعیت قطعی اقدام نکند ، با تایید کارفرما
، مهندس مشاور به هزینه پیمانکار ، اقدام به تهیه آن می کند و پس از امضای پیمانکار برای تصویب کارفرما ارسال
می دارد . در صورتی که پیمانکار از امضای صورت وضعیت خودداری کند ، مهندس مشاور بدون امضای پیمانکار ،
صورت وضعیت را برای کارفرما می فرستد .
در حالتی که پیمانکار ، صورت وضعیت را قبلاً امضا نموده است اگر اعتراضی نسبت به نظر کارفرما داشته باشد
یا در حالتی که صورت وضعیت را قبلاً امضا نکرده است و نسبت به نظر کارفرم ا اعتراض دارد، اعتراض خود را
حداکثر ظرف یک ماه از تاریخ وصول صورت وضعیت ، با ارائه دلیل و مدرک ، یکجا به اطلاع کارفرما می رساند .
کارفرما حداکثر ظرف مدت یک ماه از تاریخ وصول نظر پیمانکار، به موارد اعتراض رسیدگی می کند و قبول یا رد
آنها را اعلام می نماید .
پیمانکار می تواند برای تعیین تکلیف آن قسمت از اعتراض خود که مورد قبول کارفرم ا واقع
نمی شود ، طبق ماده 53 شرایط عمومی پیمان ( حل اختلاف) اقدام نماید .
در صورتی که پیمانکار ظرف مدت تعیین شده به صورت وضعیت اعتراض نکند ، صورت وضعیت قطعی از طرف
پیمانکار قبول شده تلقی می شود.
مقادیر کارها که به ترتیب بالا در صورت وضعیت قطعی منظور می شود ، به تنهایی قاطع است و ماخذ تسویه
حساب قرار می گیرد ، هر چند که بین آنها و مقادیری که در صورت وضعیتهای موقت منظور گردیده است ،
اختلاف باشد .
هرگاه با توجه به صورت وضعیت قطعی تصویب شده و سایر حسابهای پیمانکار ، پیمانکار بدهکار نباشد ، نصف
تضمین حسن انجام کار آزاد می شود .
دوره تضمین
دوره تضمین پس از تحویل موقت آغاز می شود (معمولا دوره تضمین برای کارهای ساختمانی یک سال و برای
کارهای راهسازی دو سال می باشد). اگر در این دوره معایب و نقایصی در کار مشاهده گردد که ناشی از کار
پیمانکار باشد ، پیمانکار مکلف است که آن معایب و نقایص را به هزینه خود رفع کند .برای این منظور، کارفرما

مراتب را با ذکر معایب و نقایص و محل آنها به پیمانکار ابلاغ می کند و پیمانکار باید حداکثر 15 روز پس از ابلاغ
کارفرما ، شروع به رفع معایب و نقایص کند و آنها را طی مدتی که مورد قبول کارفرماست ، رفع نماید .
هرگاه پیمانکار در انجام این تعهد قصور ورزد یا مسامحه کند ، کارفرما حق دارد آن معایب و نقایص را خودش یا
به ترتیبی که مقتضی بداند رفع نماید و هزینه آن را به اضافه 15 درصد ، از محل تضمین پیمانکار یا هر نوع
مطالبات و سپرده ای که پیمانکار نزد او دارد، برداشت نماید .
هزینه های حفاظت ، نگهداری و بهره برداری کارهای تحویل موقت شده در دوره تضمین به عهده کارفرماست.
تحویل قطعی
در پایان دوره تضمین تعیین شده در موافقتنامه ، کارفرما بنا به تقاضای پیمانکار و تایید مهندس مشاور ،
اعضای هیات تحویل قطعی و تاریخ تشکیل هیات را ، به همان گونه که برای تحویل موقت پیش بینی شده است ،
معین و به پیمانکار ابلاغ می کند . هیات تحویل قطعی ، پس از بازدید کارها ، هر گاه عیب و نقصی که ناشی از کار
پیمانکار باشد مشاهده ننماید ، موضوع پیمان را تحویل قطعی می گیرد و بی درنگ صورتمجلس آن را تنظیم و
برای کارفرما ارسال می کند و نسخه ای از آن را تا ابلاغ از سوی کارفرما ، به پیمانکار می دهد و سپس کارفرما
تصویب تحویل قطعی کار را به پیمانکار ابلاغ می نماید .
اگر پیمانکار ، در پایان دوره تضمین تعیین شده در موافقتنامه ، تقاضای تحویل قطعی کار را ننماید ، مکلف به
رفع نواقص ناشی از کار خود که تا تاریخ تقاضای تحویل قطعی بروز کرده است می باشد و تاریخ تقاضای پیمانکار ،
ملاک اقدامات مربوط به تحویل قطعی است .
اگر کارفرما با وجود تقاضای پیمانکار ، اقدام به اعزام به هیات تحویل نکند و این تاخیر بیش از دو ماه به طول
انجامد و پس از درخواست مجدد پیمانکار و انقضای یک ماه از تاریخ تقاضای مجدد ، کارفرما در این زمینه اقدامی
نکند ، عملیات موضوع پیمان تحویل قطعی شده تلقی می گردد و باید اقدامات پس از تحویل قطعی در مورد آن
انجام شود .
صورت حساب نهایی
صورت حساب نهایی پیمان که ظرف م دت 3 ماه از تاریخ تصویب صورت وضع یت قطعی توسط کارفرما تهیه
می شود ، عبارت است از مبلغ صورت وضعیت قطعی و مبلغی که بر اساس اسناد و مدارک پیمان به مبلغ بالا اضافه
و از آن کسر می گردد ، مانند وجوه ناشی از تعدیل آحاد بها ، بهای مصالح ، تجهیزات و ماشین آلات تحویلی
کارفرما به پیمانکار ، مبلغ جبران خسارت یا جریمه های رسیدگی و قطعی شده.
صورت حساب نهایی تهیه شده توسط کار فرما در صورتیکه مورد قبول پیمانکا ر باشد ، توسط کارفرما و پیمانکار
امضا می شود . اگر پیمان کار به صورت حساب نهایی تهیه شده توسط کار فرما معترض باشد و آن را امضا نکند،
باید ظرف مدت یک ماه ، نظر خود را با مدارک کافی به کارفرما بنویسد، وگر نه صورت حساب نهایی از طرف
پیمانکار پذیرفته شده تلقی می شود.
کارفرما در صورت تأیید اعتراض پیمانکار ، صورتحساب نهایی را اصلاح می کند و دو طرف پیمان آن را امضا
می کنند.

صورت حساب نهایی تأیید شده به شرح بالا که ملاک تسویه حساب پیمانکار قرار می گیرد برای دو طرف
پیمان قطعی است و هر گونه اعتراض و ادعایی در مورد آن بی تأثیر می باشد . در صورتیکه پیمانکار نسبت به
صورتحساب نهایی تأیید شده توسط کار فرما معترض باشد و اعتراض خود را در مدت تعیین شده اعلام کند و
اعتراض او مورد پذیرش کارفرما قرار نگیرد ، پیمان کار می تواند برای حل مسأله ، طبق ماده 53 شرایط عمومی
پیمان اقدام نماید.
در صورتیکه به علت تأخیر در رسیدگی آخرین صورت وضعیت موقت یا صورت وضعیت قطعی یا تاخیر در تهیه
در تهیه صورت حساب نهایی ، هزینه های اضافی بابت تمدید ضمانت نامه های پیمانکار ایجاد شود ، کارفرما این
هزینه های اضافی را که از سوی پیمانکار تأمین شده است ، به او پرداخت می کند و اگر مدت تأخیر در آزاد کردن
هر یک از تضمین ها از سه ماه بیشتر شود، کار فرما تضمین مربوط را آزاد می نماید
هر گاه بر اساس صورت وضعیت قطعی ، معلوم شود که در آخرین صورت وضعیت موقت ، پیمانکار بدهکار
نبوده یا بدهی او کمتر از نصف کسور تضمی ن حسن انجام کار بوده است یا طبق صورت حساب نهایی ، مشخص
شود که در زمان تصویب صورت وضعیت قطعی پیمانکار بدهکار نبوده است، کارفرما با باید بی درنگ تضمین آزاد
نشده مربوط به هر یک از مدارک یاد شده را آزاد کرده و هزینه تمدید آنها را که از سوی پیمانکار تأمین شده است ،
برای مدتی که در آزاد نمودن آنها تأخیر ایجاد گردیده ، پرداخت کند.
تسویه حساب
هر گاه بر اساس صورتحساب نهایی که به شرح بالا تهیه شده است، پیمانکار بستانکار شود ، طلب او حداکثر
در مدت یک ماه از تاریخ امضای صورت حساب نهایی یا اعلام کارفرما پرداخت می گردد و به غیر از نصف تضمین
حسن انجام کار ، که تا تحویل قطعی باید نزد کارفرما باقی بماند ، دیگر تضمین های پیمانکار، از هر نوع که باشد ،
بی درنگ آزاد می شود .
هر گاه بر اساس صورت حساب نهایی ، پیمانکار بدهکار شود ، مکلف است که در مدت یک ماه از تاریخ امضای
صورت حساب نهایی یا اعلام کار فرما ، به شرح بالا طلب کارفرما را بپردازد و اگر از این پرداخت استنکاف ورزد یا
تأخیر نماید ، کارفرما حق دارد ، بدون انجام تشریفات قضایی ، طلب خود را از محل سپرده ها و تضمین های
پیمانکار ، وصول نماید واگرمبالغ این تضمینها کافی نباشد، با رعایت قوانین جاری کشور از دیگر دارایی های او
وصول کند .
هر گاه پیمان کار درمهلت مقرر در بالا ، طلب کارفرما راپرداخت کند ، به غیر از نصف کسور تضمین حسن انجام
کار، که تا تحویل قطعی نزد کارفرما باقی می ماند ، بقیه ضمانت نامه ها و سپرده های او ، به هر عنوان که باشد،
بی درنگ آزاد می شود.

صورت وضعیت نویسی
در پروژه هایی که سازمانها ونهادهای دولتی ساختن آنها را به عهده پیمانکاران قرار می دهند برای آنکه
هزینه های جاری پیمانکاران تامین گردد باید به نسبت پیشرفت کار به پیمانکاران پول پرداخت گردد. بد ین لحاظ
باید میزان کار انجام شده توسط پیمانکار هر ماه تعیین گردد، یا اصطلاحاً متره بشود.
اوراق متره که در آنها ریز محاسبات ونحوه اندازه گیری مقادیر کار طبق نقشه های اجرائی آمده است بهمراه
حجم کلی مقادیر کار و برآورد مالی آنها بر اساس دفترچه های فهارس بها ر ا صورت وضعیت یا
می نامند. Situation سیتواسیون
در تهیه صورت وضعیت روش معین وثابتی وجود ندارد و هر مترور بنا به سلیقه و تجربه خود می تواند صورت
وضعیت تهیه کند. در تهیه متره فقط نوشتن عدد ملاک نمی باشد بلکه پیدا کردن آدرس ها و محل های مورد نظر
از نکات مهم در کیفیت متره مطلوب و قابل رسیدگی می باشد. صورت وضعیت باید دقیق، کامل، علمی, منظم و
نتایج آن شفاف باشد.
برای تهیه صورت وضعیت باید نکات و موارد زیر را مد نظر قرار داد:
-1 صورت وضعیت باید با توجه به اسناد و مدارک پیمان باشد.
-2 بر اساس فهارس بهای معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ر یاست جمهور ی (سازمان مد یریت و برنامه
ریزی سابق ) تنظیم شود (ترتیب فصلها و آیتمها رعایت گردد)
-3 از فرمهای استاندارد استفاده شود.
-4 با توجه به دستور کارها وصورت مجالس موجود پروژه تهیه شود.
-5 آدرسها دقیق و بدون خط خوردگی و قابل رسیدگی باشد.
-6 از قرینه سازی استفاده شده و نقل از آیتمهای از قبل محاسبه شده صورت پذیرد.
-7 مرتب نمودن صورت وضعیت به ترتیب زیر
الف) ریز متره ب) خلاصه متره ج) مالی د) خلاصه مالی
-8 مجلد نمودن دفترچه صورت وضعیت
-9 استفاده از رایانه و نرم افزارهای متره در تهیه صورت وضعیت
اولین صورت وضعیت هر پروژه ،صورت وضعیت شماره 1 نامیده می شود ماه بعد نیز صورت وضعیت شماره 2 تهیه
می گردد وبرای جلوگیری از هر گونه اشتباه یا دوباره کاری کار از اول متره می گردد . به عبارت دیگر صورت
وضعیت شماره 2 مجموع کار انجام شده از ابتدا تا تاریخ تهیه صورت وضعیت می باشد. صورت وضعیت های 3 و 4
نیز به همین طریق تهیه می گردند.

دستور کار و صورت مجلس
گاهی پیش می آید که در حین اجرا تغی یراتی در مصالح ویا نقشه های اجرائی توسط کارفرما داده می شود
و یا ق سمتهایی از کار پس از اجرا روی آن پ وشیده شده و کنترل در حین تهیه صورت وضعیت قطعی امکان ندارد .
لذا برای آنکه در تهیه و تنظیم و رسیدگی به صورت وضعیتها مشکلی پیش نیاید باید دستور کار و صورت جلسه
(صورت مجلس) تهیه شود.
پیمانکار برای انجام قسمتهای مختلف نیاز به مجوز شروع یا دستور کار از طرف کارفر ما یا ناظر پروژه دارد و
همچنین برای اجرای این دستورکار قبل و بعد از آن نیاز به صورت مجلس خواهد داشت لذا مطابق با هر دستور کار
باید صورت مجلسی تهیه و تنظیم شده و با امضای پیمانکار، مشاور و کارفرما یا نمایندگان آنها برسد . برخی از
مواردی که نیاز به دستور کار و صورت مجلس دارد عبارتند از:
-1 کلیه تغییراتی که در نقشه ها به هر نحوی آمده باشد.
-2 دستور کار جهت حذف یا اضافه کردن قسمتی از کار یا اینکه در نقشه مشخص نباشد.
-3 اگر نوع زمین سولفاته باشد و پیش بینی نشده باشد , صورت جلسه و دستور کار جهت بکار بردن سیمان
ضد سولفات در پی ها
-4 نوع مصالح مصرفی در صورتی که در دفترچه مشخصات بطور کامل روشن نشده باشد.
-5 کنترل آرماتورها بعد از مونتاژ وقبل از بتن ریزی
-6 صورت مجلس ورود وخروج مصالح
-7 محل و فواصل حمل و تخلیه خاک
-8 کد تراز آب زیرزمینی در محل اجرا
-9 نوع قالب (چوبی، فلزی، فایبرگلاس)
... ... -10

روابط مالی بین کارفرما ، پیمانکار و مهندس مشاور
تضمین انجام تعهدات
موقع امضاء پیمان ، برای تضمین انجام تعهدات ناشی از آن ، پیمانکار باید ضمانتنامه ای معادل 5 درصد مبلغ
اولیه پیمان ، صادر شده از طرف بانک مورد قبول کارفرما و طبق نمونه ای که ضمیمه اسن اد مناقصه بوده است ،
تسلیم کارفرما کند . ضمانتنامه یاد شده باید تا یک ماه پس از تاریخ تحویل موقت موضوع پیمان ، معتبر باشد . تا
هنگامی که تحویل موقت انجام نشده است ، پیمانکار مکلف است برای تمدید ضمانتنامه یاد شده اقدام کند و اگر تا
15 روز پیش از انقضای مدت اعتبار ضمانتنامه ، پیمانکار موجبات تمدید آن را فراهم نکرده و ضمانتنامه تمدید
نشود ، کارفرما حق دارد که مبلغ ضمانتنامه را از بانک ضامن دریافت کند و وجه آن را به جای ضمانتنامه ، به رسم
وثیقه نزد خود نگهدارد . کارفرما تضمین انجام تعهدات را پس از تصویب صورت مجلس تحویل موقت ، با توجه به
تبصره زیر آزاد می کند .
تبصره : حداکثر تا یک ماه پس از تحویل موقت ، آخرین صورت وضعیت موقت ، بدون منظور داشتن مصالح پای
کار تنظیم می شود. هرگاه براساس این صورت وضعیت ، پیمانکار بدهکار نباشد یا جمع بدهی او از نصف کسور
تضمین حسن انجام کار کمتر باشد ، ضمانتنامه انجام تعهدات بی درنگ آزاد می شود . ولی هرگاه میزان بدهی
پیمانکار از نصف کسور تضمین حسن انجام کار بیشتر باشد ، ضمانتنامه انجام تعهدات ، برحسب مورد طبق شرایط
تعیین شده (در ماده 40 یا 52 شرایط عمومی پیمان) آزاد می شود.
تضمین حسن انجام کار
از مبلغ هر پرداخت به پیمانکار معادل 10 درصد به عنوان تضمین حسن انجام کار کسر و در حساب سپرده نزد
کارفرما نگهداری می شود . نصف این مبلغ پس از تصویب صورت وضعیت قطعی (که بعدا در مورد آن بحث خواهد
شد) و نصف دیگر آن پس از تحویل قطعی با رعایت مواد 42 و 52 شرایط عمومی پیمان مسترد می گردد.
پیشپرداخت
کارفرما لازم است به منظور تقویت بنیة مالی پیمانکار، منبعی به عنوان پیش پرداخت به پیمانکار پرداخت کند .
میزان ، روش پرداخت و چگونگی واریز پیش پرداخت و دیگر ضوابط آن بر اساس دستورالعمل مربوطه است که در
زمان ارجاع کار نافذ بوده و شماره و تاریخ آن در اسناد و مدارک پیمان درج شده است .
پیمانکار در موعدهای مقرر در دستورالعمل پیشگفته ، برای دریافت هر یک از اقساط پیش پرداخت درخواست
خود را به مهندس مشاور می نویسد . کارفرما پس از تایید مهندس مشاور هر قسط پیش پردا خت را در مقابل
تضمین تعیین شده در دستورالعمل ، بدون اینکه وجوهی از آن کسر شود ، پرداخت می نماید . مهلت پرداخت هر
قسط پیش پرداخت بیس ت روز از تاریخ درخواست پیمانکار ک ه به تأیید مهندس مشاور رسیده اس ت ، یا 10 روز از
تاریخ ارائه تضمین از سوی پیمانکار ، هر کدام که بیشتر است می باشد .

صورت وضعیت موقت
الف ) در آخر هر ماه ، پیمانکار ، وضعیت کارهای انجام شده از شروع کار تا آن تاریخ را که طبق نقشه های
اجرایی ، دستور کارها و صورت مجلسهاست اندازه گیری می نماید و مقدار مصالح و تجهیزات پای کار را تعیین
می کند ، سپس براساس فهرست بهای منظم به پیمان ، مبلغ صورت وضعیت پیمانکار را از نظر تطبیق اسناد و
مدارک پیمان کنترل کرده و در صورت لزوم با تعیین دلیل اصلاح می نماید و آن را در مدت حداک ثر 10 روز از
تاریخ دریافت از سوی مهندس ناظر برای کارفرما ارسال می نماید و مراتب را نیز ب ه اطلاع پیمانکار می رساند .
کارفرما صورت وضعیت کنترل شده از سوی مهندس مشاور را رسیدگی کرده و پس از کسر وجوهی که بابت صورت
وضعیتهای موقت قبل ی پرداخت شده است و همچنین اعمال کسور قانونی و کسور متعلقه طبق پیمان ، باقیمانده
مبلغ قابل پرداخت به پیمانکار را حداکثر ظرف 10 روز از تاریخ وصول صورت وضعیت ، به صدور چک به نام
پیمانکار پرداخت می کند . (بسته به نوع و شرایط پیمان کسورات ممکن است شامل یکی از موارد زیر باشد: بیمه ،
مالیات ، حسن انجام کار، عوارض شهرداری ، صندوق کارآموزی، سازمان نظام مهندسی ، نهضت سواد آموزی و . . )
با پرداخت صورت وضعیت موقت ، تمام کارها و مصالح و تجهیزاتی که در صورت وضعیت مزبور درج گردیده
است متعلق به کارفرماست ، لیکن به م نظور اجرای بقیه کارهای موضوع پیمان به رسم امانت تا موقع تحویل موقت
در اختیار پیمانکار قرار می گیرد . مقادیر درج شده در صورت وضعیت و پرد اختهایی که بابت آنها به عمل می آ ید
جنبه موقت و ع لی الحساب دارد و هر نوع اشتباه اندازه گیری و محاسباتی و جز اینه ا در صورت وضعیتهای بعدی یا
در صورت وضعیت قطعی، اصلاح و رفع می شود.
به منظور ایجاد امکان برای تهیه ، رسیدگی و تصویب صورت وضعیت قطعی، پیمانکار باید ضمن اجرای کار و
پس از اتمام هر یک از اجزای آن ، نسبت به تهیه متره های قطعی و ارائه آنها به مهندس مشاور برای رسیدگی
همراه با صورت مجلسها و مدارک مربوط اقدام نماید ، این اسناد باید در تهیه صورت وضعیتهای موقت نیز مورد
استفاده قرار گیرد.
تبصره 1- هرگاه به عللی صورت وضعیت ارسالی از طرف مهندس مشاور مورد تأیید کارفرما قرار نگیرد . کارفرما
پس از وضع کسور تعیین شده در این ماده ، تا 70 درصد مبلغ صورت وضعیتی را که مهندس مشاور ارسال نموده
است ، به عنوان علی ال حساب و در مدت مقرر در این در وجه پیمانکار پر داخت می کند و صورت وضعیت را همراه
با دلایل رد آن ، برای تصحیح به مهندس مشاور برمی گرداند ، تا پس از اعمال اصلاحات در مدت حداکثر 5 روز ،
دوباره به شرح یاد شده ، برای کارفرما ارسال شود و بقیه مبلغ به ترتیب پیشگفته به پیمانکار پرداخت گردد . در این
صورت مهلت پرداخت مبلغ صورت وضعیت از تاریخی شروع می شود که صورت وضعیت تصحیح شده تسلیم
کارفرما شود .
تبصره 2 - هر گاه پیمانکار نسبت به صورت وضعیتی که به شرح پیشگفته اصلاح شده است معترض باشد ،
اعتراض خود را با ذکر دلیل حداکثر ظرف یک ماه ، به کارفرما اعلام می کند تا مورد رسیدگی قرار گیرد .
تبصره 3 - اگر پیمانکار در موعد مقرر صورت وضعیت موقت را تهیه و تسلیم مهندس ناظر نکند ، مهندس
مشاور با تأیید کارفرما و به هزینه پیمانکار اقدام به تهیه آن می کند و اقدامات بعدی برای رسیدگی و پرداخت آن را
به ترتیب ذکر شده به عمل می آورد در این حالت ، هیچ گونه مسئولیتی از نظر تأخیر در پرداخت صورت وضعیت
مربوط متوجه کارفرما نیست.

ب ) در پیمانهایی که مشمول تعدیل آحادبها هستند ، پس از تأیید هر صورت وضعیت موقت از سوی کارفرم ا ،
پیمانکار صورت وضعیت تعدیل آحادبهای آن صورت وضعیت را براساس آخرین ش اخصهای اعلام شده محاسبه
می نماید و به منظور بررسی و پرداخت به نحوی که در بند الف تعیین شده است ، برای مهندس مشاور ارسال می
کند .

شرایط عمومی و خصوصی پیمان
شرایط عمومی پیمان
دفترچه شرایط عمومی پیمان شامل مجموع ه قوانینی است که بصورت تیپ توسط معاونت برنامه ریزی و نظارت
راهبردی ر یاست جمهور ی (سازمان مد یریت و برنامه ر یزی سابق ) تهیه و منظم به اسناد پیمان است . در این قوانین
تعاریف اولیه و اصطلاحات عمرانی تائیدات و تعهدات پیمانکارتعهدات و اختیارات کارفرما ،امورمالی ، ح وادث قهری ،
فسخ ،خ تم و غیره پیمانها را به طور کامل مشخص و در کلیه طرح های عمرانی و ملی حاکم بر قرار دادهاست (
نشریه 4311 سازمان مدیریت و برنامه ریزی )
شرایط خصوصی پیمان
در هر پیمان علاوه بر شرایط عمومی پیمان دفترچه ای به نام شرایط خصوصی پیمان تهیه می شود که برای هر
پیمان مختص به همان پیمان است و در آن شرایط خاص آن را از جمله چگونگی اجرای کار ،شکل پرداخت ها ,
مبلغ تعلیق ، پیش پرداخت و غیره مشخص می شود . معمولا این شرایط با توافق طرفین قرارداد تهیه و تنظیم
می شود.

مناقصه و انواع آن
به طور کلی معاملاتی که وزارتخانه ها و موس سات دولتی ، اعم از خرید، فروش، اجاره، استجاره, پیمانکاری
و اجرت کار و غیره انجام می دهند باید طبق نوع و مورد از طریق مناقصه یا مزایده انجام داده شود . در پروژه های
عمرانی با تکمیل دوره طراحی مالک یا کارفرما باید در پی تحصیل خدمات پیمانکار برای اجرای پروژه برآید. در این
پروژه ه ا انتخاب پیمانکار ی که قادر به انجام کار به نحو احسن باشد و همچنین کمترین پیشنهاد دهنده قیمت باشد
باید از طریق مناقصه صورت گیرد. انتخاب پیمانکار از طریق مناقصه انواع مختلفی دارد که عبارتند از:
-1 مناقصه نامحدود :
مهندس م شاور (یا دستگاه اجرا یی که خدمات مشابهی را انجام می دهند ) باید برای هر مناقصه برآ ورد مقادیر کار،
قیمتهای واحد، برآورد هزینه کار همچنین ق یمت های مصالح پای کار را تعیین کند . آگهی مناقصه یک نوبت در
روزنامه رسمی کشور به تشخیص دستگاه مناقصه گزار و از یک تا سه نو بت به اقت ضای اهمیت معامله در یکی از
روزنامه های کثیر الانتشار منتشر می شود.
اطلاعاتی که به طور معمول به شرکت کنندگان در مناقصه در آگهی مناقصه می دهند شرح زیر است
-1 ماهیت و نوع پروژه
-2 محل انجام پروژه
-3 نوع قرار داد اجرا
-4 ضمانت نامه های لازم و میزان سپرده شرکت در مناقصه و نوع مناقصه
-5 مدت اجرای پروژه و تاریخ شروع و خاتمه آن
-6 مقررات و روش پرداخت به پیمانکار انتخاب شده
-7 برآورد تقریبی پروژه
-8 مدت قبول پیشنهادها ومحل تسلیم پیشنهادها
-9 محل دریافت اسناد مناقصه وسپرده لازم برای تهیه اسناد مناقصه
-10 حداکثر مدتی که برای بررسی پیشنهادها, تشخیص حائز حداقل و ابلاغ برنده مناقصه ضرورت دارد
-11 روز و ساعت ومحل قرائت پیشنهادها و همچنین مجاز بودن حضور پیشنهاد دهندگان یا نمایندگان آنها در
کمیسیون مناقصه
-12 میزان پیش پرداخت در صورتی که تشخیص دستگاه مناقصه گزار باشد وپرداخت و واریز آن
-13 تصریح این نکته که شرکت در مناقصه و دادن پیشنهاد به منزله قبول اختیارات و تکالیف دستگاه مناقصه گزار
است.
در صورتی که شرایط مناقصه مفصل بوده و درج آن در روزنامه مستلزم هزینه زیاد باشد ممکن است نوع کالا ویا کار
مورد معامله مقد ار, مدت ومحل تحویل، میزان پیش پرداخت، مدت و محل قبول پیشنهاد ها در آگهی درج شده
وتصریح شود که نقشه ها و برگه شرایط مشخصات معامله در محل معینی موجود است و پیشنهاد دهندگان باید
یک نسخه از آن را دریافت وبا قید قبولی امضا کرده و پیشنهاد خود را ضمیمه و تسلیم نمایند.

چند تعریف مهم
مصالح پای کار
مصالح پ ای کار به مصالحی اطلاق می شود که برای اجرای موضوع پیمان، مورد نیاز باشد و با توجه به
برنامه زمان بندی اجرای کار، طبق مشخصات فنی توسط پیمانکار تهیه و در کارگاه به طور مرتب به شکلی انبار
می شود که قابل اندازه گیری یا شمارش باشد . هنگام ورود مصالح به کارگاه باید صورت جلسه ورود که در آن نوع ،
مقدار و تاریخ ورود مشخص شده باشد با حضور مهندس مشاور تنظیم شود.
هنگام تهیه صورت و ضعیت موقت ، مقدار مصالح پای کار اندازه گیری می شود و برای تقویت بنیه مالی پیمانکار
70 درصد بهای مصالح پای کار و هزینه حمل (برای مصالح که مشمول هزینه حمل مازاد می شوند ) با احتساب
ضریبهای منطقه ای , هزینه بالاسری و پیشنهاد ی پیمانکار در صورت وضعیت ها منظور می شود . در آخرین صورت
وضعیت موقت پس از تحویل موقت و صورت وضعیت قطعی نباید هیچ نوعی مصالح پای کار منظور شود . مصالح
مازاد بر مصرف که در کارگاه باقی مانده و متعلق به پیمانکار است باید توسط پیمانکاراز کارگاه خارج شود.
ردیف ستاره دار
در مواردی که مشخصات فنی و اجرایی ویژه ای در حین کار مورد نیاز باشد که اقلام آن با شرح ردیفهای فهرست
بها تطبیق نکند , شرح ردیف مناسب برای آن اقلام , تهیه و در انتهای گروه مربوط , با شرح ردیف جدید درج می
شود. این ردیفها با علامت ستاره مشخص و به عنوان ردیفهای ستاره دار نامیده می شوند . بهای واحد ردیفهای
ستاره دار , با روش تجزیه قیمت , محاسبه، و در برابر ردیف مورد نظر درج می شود . هرگاه دستورالعملی برای
پرداخت ردیف های ستاره دار مورد نیاز باشد ، متن لازم تهی ه و به انتهای مقدمه فصل مربوط با شماره جدید اضافه
می شود .
بهای واحد ردیف هایی که شرح آنها در فهرست بها موجود است اما بدون بهای واحد هستند به روش فوق تعیین
می شوند که جزو ردیف های ستاره دار محسوب می شوند.
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
کارفرما، پیمانکار و مهندسین مشاور
کارفرما:
شخصیت حقیقی یا حقوقی که صاحب کار بوده و اجرای عملیات موضوع پیمان را براساس اسناد و مدارک معین به
پیمانکار واگذار می نماید و امضا کننده یک طرف قرار داد می باشد . نمایندگان و جانشینهای قانونی کارفرما در حکم
کارفرما هستند.
مهندسین مشاور:
شخصیت حقیقی یا حقوقی است که برای انجام مطالعات اولیه تهیه نقشه های اجرائی و نظارت بر حین اجرای کار،
از جانب کارفرما انتخاب می گردد. شخصیتهای حقوقی مهندس مشاور، شرکتهایی هستند که دارای پرسنل
متخصص در یک یا چند رشته می باشند. معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری (سازمان مدیریت
و برنامه ریزی سابق ) مسئول تعیین رتبه برای اینگونه شرکتهاست که معیار این رتبه تعداد و سابقه کارمهندسین و
کارمندان مالی و تکنسین های شاغل در آن شرکت می باشند.
پیمانکار:
شخصیت حقیقی یا حقوقی است که اجرای عملیات موضو ع پیمان را براساس اسناد و مدارک معین به عهده
می گیرد و امضا کننده طرف دیگر پیمان است.
شخصیتهای حقوقی پیمانکار ، شرکتهایی هستند که با توجه به معیارهای زیر دارای رتب ه از معاونت برنامه ریزی و
نظارت راهبردی ر یاست جمهور ی (سازمان مد یریت و برنامه ر یزی سابق ) می باشند . این رتبه مشخص کننده حجم
و مبلغ کارهایی است که شرکت پیمانکاری می تواند در این یک سال اجرای آنها را بعهده می گیرد.
معیارهای تعین رتبه شرکت پیمانکاری عبارتند از :
-1 سرمایه
-2 نیروی انسانی متخصص (مهندسین، تکنسینها، کارمندان مالی, تعداد و سابقه کار آنها)
-3 ماشین آلات و تجهیزات
-4 سابقه کارهای اجرائی
وظایف مشاور در قبال کارفرما در مراحل مختلف پروژه به شرح زیر می باشد:
فاز یک ( قسمت اول)
1) گردآوری اطلاعات و انجام مطالعات پایه
2) بررسی و شناسایی کلی کالبدی ،ضوابط و مقررات
3) بررسی و مطالعه در مورد مصالح ساختمانی و روشهای ساخت
4) بررسی سیستم تاسیساتی و تجهیزات مورد نیاز
5) برنامه ریزی کالبدی
6) تهیه طرح شماتیک و ارائه گزارش
فاز یک ( قسمت دوم)
1) مطالعات تکمیلی
2) مطالعات و طراحی معماری
3) مطالعات و طراحی سازه
4) مطالعه و طراحی تاسیسات و تهیه مشخصات تجهیزات
5) تهیه نقشه های مقدماتی و ارائه گزارش
فاز دو
1) انجام محاسبات فنی و تهیه نقشه های اجرائی
2) تهیه مشخصات فنی
3) تهیه برآورد هزینه اجرای عملیات
4) تهیه برنامه زمان بندی اجرای کار
5) تهیه شناسنامه پروژه
6) گزارش فاز 2
فاز سه
1) تهیه اسناد
2) برگزاری مناقصه
3) نظارت کارگاهی در دوران ساخت
4) نظارت عالیه در دوران ساخت و دوران تضمین پروژه
انواع پیمانها و روش های عقد قرار داد
-1 پیمانهای با تعیین پیمانکار عمومی برای طرح های عمرانی
-2 پیمان های امانی
-3 روش پیمان طرح و اجرا
-4 پیمان های دستمزدی
-5 پیمان مدیریت
-6 پیمان خاص
پیمانهایی با تعیین پیمانکار عمومی برای طرح های عمرانی
روش پیمانکار عمومی عبارتست از بستن قرار داد بین مالک و یک پیما نکار عمومی است . معمولا در این روش،
پیمانکار از راه مناقصه، انتخاب شده و اجرای پروژه به او واگذار می شود . در این روش یا با آگهی عمومی یا ارسال
دعوت نامه به شرکت ها مشخصات پروژه مورد نظر و تاریخ برگزاری مناقصه برای فراخوان تمام افراد نفع بر اعلام
می شود. پس از برگزاری مناقصه، قرار داد با برنده مناقصه منعقد می شود.
در بعضی از طرح های بزرگ پیمانکاران جداگانه ای برای قسمت های مختلف ( مثلا پیمانکار ساختمانی و پیمانکار
تاسیساتی ) انتخاب شده و قرار دادهای مستقل با آنها انعقاد می شود . یعنی برای هر قسمت پیمانکار تخصص ی آن
قسمت انتخاب می شود.
پیمانهای امانی
در پیمان امانی، هیچ قرار دادی با پیمانکار خارجی منعقد نمی شود و خود کارفرما مسئولیت اجرای پروژه را بر
عهده می گیرد . در این صورت مواد و مصالح لازم ومورد نیاز پروژه و ماشین آلات را خود کارفرما تامین نموده
ومدیریت اجر ا را نیز به عهده می گیرد . در این روش مناقصه برگزار نمی شود ، بنا براین در وقت و هزینه
صرفه جویی شده و مشاور نقش کمی ایفا می کند . معمولا در پروژه های کوچک که نیاز به اتمام سریع آن پروژه
هاست از این روش استفاده می شود.
در این پیمان دستگاه اجرائی یا کارفرما، فرد یا افراد مورد اعتمادی را انتخاب نموده که مسئولیت مدیریت اجرای
طرح را بعهده می گیرند. این افراد ممکن است از کارمندان دستگاه اجرائی و یا خارج از پرسنل دستگاه اجرائی
باشند. در ضمن در بخش دولتی ممکن است مقررات و ویژگی های خاص را برای اینگونه افراد تصریح کند. به این
ترتیب واحدی به نام واحد امانی در داخل دستگاه اجرائی تاسیس می شود که اداره آن را افراد انتخاب شده فوق به
عهده خواهند داشت. مدیریت واحد امانی از هزینه کارگاه نفعی نمی برد و فقط حقوق خود را از دستگاه اجرائی
دریافت می کند.
روش پیمان طرح و اجرا
در این روش طراحی و اجرا، کارفرما با یک قرار داد واحد، طراحی و اجرای عملیات پروژه هردو را واگ ذار می کند .
این روش مانند روش تعیین پیمانکار عمومی است، جز این که پیمانکار مسئول طراحی نیز باشد . در واقع مشاور و
پیمانکار در هم ادغام شده و مسئولیت مشاور نیز به عهده پیمانکار گذاشته می شود . بنا براین ،پیمانکار هم مسئول
مشاور پروژه و طراحی آن و هم مسئول س اخت و اجرا است . معمولا در پروژه های سدسازی این روش بسیار معقول
است.
در این روش سرعت کار بالا می رود و از بسیاری هزینه ها کاسته شده , همچنین از بسیاری اصطکاکهای احتمالی
بین مشاور و پیمانکار، کارفرما که در روش های دیگر مشهود است جلو گیری می شود.
پیمان های دستمزدی
پیمان های دستمزدی ، پیمانی هایی هستند که در آنها تهیه تمامی مصالح مورد نیاز پروژه به عهده کارفرما باشد و
اجرای عملیات به یک پیمانکار واگ ذار می شود .پیمانکار در ا ین پیمان از بابت اجرای عملیات فقط دستمزد دریافت
می دارد . در بیشتر این پیمانها تهیه ابزار آلات و وسایل به عهده پیمانکار است . به دلیل اینکه کار فرما مصالح را با
توجه به تشخیص خود از لحاظ جنس و نوع تعداد آن تهیه می کند بنا براین تهیه آنها را با توجه به اعتبارات و
بودجه خود هماهنگ می کند و هر موقع به مشکل مالی برخورد نماید می تواند کار را تعطیل نماید در ضمن از
بابت مصالح هیچ سودی به پیمانکار نمی دهد . از طرف دیگر، پیمانکار در این نوع پیمانها، فقط دستمزد نیروی
انسانی را پرداخت می کند بنا بر این در صورت بوجود آمدن م شکلات مالی از طرف کارفرما چندان مشکلی پیدا
نمی کند معمولا این پیمانها در پروژه های پیمان مدیریت ، ب یشتر کاربرد دارد . به عنوان مثال در پروژه های بتنی
می توان اجرای قالب بندی ، بتن ریزی، آرماتور بندی را به صورت دستمزد به یک پیمانکار واگذار نمود.

پیمان مدیریت
پیمان مدیریت روشی است که در آن کارفرما یک شرکت ساختمانی یا یک شخص را تعیین می کند تا مدیریت
اجرای پروژه را ب ه عهده بگیرد . بنابراین تعیین روشهای اجرای پروژه و تعیین چارت سازمانی و استخدام نیرو ها بر
عهده پیمانکار است . در این روش، پیمانکار یا شخص ، بابت مد یریت پروژه درصدی از هزینه های انجام شده را
دریافت می دارد . این هزینه ها، معمولا شامل هزینه تهیه مصالح و هزینه اجرا می باشد . معمولا مدیر مالی پرو ژه در
این پیمانکارها از طرف کار فرما انتخاب می شود . تا نظ ارت دقیق بر هزینه ها داشته باشد . این پیمانها به سود طرف ین
می باشد , در درجه اول کارفرما هی چ هزینه بالاسری یا سود به پیمانکار پرداخت نمی کند فقط هزینه مصالح، نیروی
انسانی و ماشینی را پرداخت می نماید بنابراین در هزینه پیمان صرفه جویی می شود . از طرفی پیمانکار هزینه ای
بابت اجرا پرداخت نمی کند و تعهدات را بر عهده نمی گیرد و فقط به خاطر تخصص در مدیریت سودی به صورت
درصدی از کل هزینه ها دریافت می دارد.
پیمانهای خاص
در بسیاری از پروژه ها، کارفرما مایل است بدون دخالت در جزئیات ریز قیمت ها و وسایل اجرائی ، اجرای پروژه را
طوری به پیمانکار واگ ذار کند که قیمت مبلغ پیمان ر ا براساس قیمت های واحد پایه نبوده بلکه بصورت کلی باشد و
پرداخت ها را به صورت در صد اجرا صورت می گیرد به عنوان مثال در خیلی از پروژه های نفت و گاز به اجرای
خطوط لوله با خصوصیات معلوم در اسناد پیمان با یک قیمت کلی بر یک پیمانکار واگ ذار می شود و کارفرما
مداخله ای در قیمت های واحد پایه عملیات اجرائی نداشته و فقط بر اسا س درصد پیشرفت فیزیکی لوله گ ذاری به
همان نسبت درصد مبلغ پیمان را به پیمانکار پرداخت می کند بنابراین در طول پروژه خیلی از مسائل و مشکلات
بین کارفرما و پیمانکار پیش نمی آید . در نتیجه پیمانکار، فقط در فکر اجرای پروژه طبق اسناد پیمان بوده و دنبال
حجم عملیات وکمیت آن نیست.
************************************************************************************************

متره و برآورد وپروژه مهدی اذرخوش

آشنایی با فهرست بها
فهارس بها کتابچه هایی هستند که ق یمت های واحد پایه رشته های مختلف، با توجه به واحد های مورد نیاز و
بادرنظر گرفتن هزینه مصالح پای کار، دستمزد نیروی انسانی و هزینه ساعتی ماشین آلات برای یک دوره سه ماهه
مشخص، از طرف دفتر فنی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری (سازمان مدیریت و برنامه ریزی
سابق )تهیه می شود. رشته های مختلفی که برای آنها فهرست بها تهیه شده عبارتند از:
-1 فهرست بها واحد پایه رشته ابنیه و ساختمانهای صنعتی
-2 فهرست بها واحد پایه رشته راه، باند فرودگاه و زیر سازی راه آهن
-3 فهرست بهای واحد پایه رشته راهداری
-4 فهرست بها واحد پایه رشته خطوط انتقال آب
-5 فهرست بها واحد پایه رشته شبکه توزیع آب
-6 فهرست بها واحد پایه رشته تاسیسات مکانیکی
-7 فهرست بها واحد پایه رشته تاسیسات برقی
-8 فهرست بهای واحد پایه رشته حفاری
-9 فهرست بها واحد پایه رشته ژئوتکنیک و مقاومت مصالح
-10 فهرست بها واحد پایه رشته آبیاری و زهکشی
-11 فهرست بها واحد پایه رشته خطوط انتقال نفت
-12 فهرست بها واحد پایه رشته سازه های دریایی
-13 فهرست بها واحد پایه رشته خاص (مختص ارگانهایی است که برای کارهای خود تهیه می کنند مثل
شرکت ملی گاز، شرکت مهاب قدس و .... )
در تهیه فهارس بها،کلیه آیتم ها توسط دفتر فنی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ر یاست جمهور ی (سازمان
مدیریت و برنامه ر یزی سابق ) به روش متره باز، تجزیه بها شده وقیمت واح د به دست آمده در فهرست بها گنجا نده
می شود . در محاسبه قیمت ها، متوسط هزینه اجرای کارهای مربوط به رشته خاص شامل هزینه های تامین
وبکارگیری نیرو ی انسانی ، ماشین آلات و ابزار و همچنین تامین مصالح مورد نیاز شامل تهیه , بارگیری، حمل و
باراندازی مصالح ،جابجای مصالح در کارگاه ، اتلاف مصالح و بطور کلی اجرای کامل کار می باشد . این قیمت ها بر
مبنای متوسط هزینه اجرای کار در شهر تهران می باشد.
- معرفی فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه (فهرست بهای ابنیه)
شرح ردیفهای فهرست بهای ابنیه به نحوی تهیه شده که اقلام عمومی کارهای رشته ابنیه را زیر پوشش قرار دهد .
فصول فهرست بهای ابنیه به شرح زیر می باشد:

فصل موضوع فصل موضوع فصل موضوع

عملیات تخریب
عملیات خاکی با دست
عملیات خاکی با ماشین
عملیات بنایی باسنگ
قالب بندی چوبی
قالب بندی فلزی
کارهای فولادی با میلگرد
بتن درجا
کارهای فولادی سنگین
سقف سبک بتنی
آجرکاری و شفته ریزی
بتن پیش ساخته وبلوک چینی
عایقکاری رطوبتی
عایقکاری حرارتی
کارهای آزبست سیمان
کارهای فولادی سبک
کارهای آلومینیومی
اندود و بند کشی
کارهای چوبی
کاشی و سرامیک کاری
فرش کف با موزاییک
کارهای سنگی با سنگ پلاک
کارهای پلاستیکی
برش و نصب شیشه
رنگ آمیزی
زیر اساس و اساس
آسفالت
حمل و نقل
کارهای دستمزدی